AYT Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Konu Anlatımı

Bu ünitede, 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa’da meydana gelen dönüşümler, bu dönüşümlerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkileri, Osmanlı’nın bu değişime nasıl tepki verdiği ve modernleşme çabalarının ilk adımları ele alınacaktır.

Avrupa, 17. yüzyıldan itibaren bilimsel gelişmeler, teknik ilerlemeler ve siyasi dönüşümler yaşamaya başladı. Aydınlanma Çağı, Rönesans, Reform, Sanayi İnkılabı gibi hareketler, Avrupa toplumlarının sosyal yapısını değiştirdi ve devlet anlayışını dönüştürdü.

Osmanlı Devleti ise bu değişim sürecine uzun süre seyirci kalmış, ancak 18. yüzyıldan itibaren bu gelişmelerin etkisiyle ıslahat ve modernleşme çabalarına yönelmiştir.

Avrupa’da değişim süreci: Bilim, siyaset ve toplum

1. Avrupa’da zihinsel dönüşüm

15. yüzyıldan itibaren Avrupa’da başlayan Rönesans ve Reform hareketleri, insan merkezli düşünceyi yaygınlaştırdı.
Bunun sonucunda bilimsel bilgiye dayalı, sorgulayıcı, özgürlükçü bir toplum yapısı gelişti.

a. Rönesans (15.–16. yüzyıllar)

• İtalya’da başladı, tüm Avrupa’ya yayıldı.

• Antik Yunan ve Roma kültürüne dönüş amaçlandı.

• Sanat, edebiyat, mimari ve bilim alanında ilerlemeler yaşandı.

• Bireysel düşünce öne çıktı.

b. Reform (16. yüzyıl)

• Almanya’da Martin Luther öncülüğünde başladı.

• Katolik Kilisesi’ne karşı Protestanlık ortaya çıktı.

• Avrupa’da mezhep birliği bozuldu, dinî özgürlük yaygınlaştı.

• Kilisenin eğitim üzerindeki etkisi azaldı.

2. Bilimsel devrim ve Aydınlanma Çağı (17.–18. yüzyıllar)

a. Bilimsel devrim

• Kopernik, Galileo, Kepler, Newton gibi bilim insanları, doğa yasalarını keşfettiler.

• Deney ve gözleme dayalı bilgi anlayışı benimsendi.

• Skolastik düşünce yerini pozitif bilimlere bıraktı.

b. Aydınlanma Çağı

• Akıl ve mantık, bireysel özgürlük ve insan hakları ön plandaydı.

• Voltaire, Rousseau, Montesquieu, Locke gibi düşünürler toplumu ve devleti eleştirdi.

• Aydınlanma, modern anayasaların ve demokratik yönetim anlayışının temelini attı.

3. Siyasi dönüşüm

• Mutlak krallıklar yerini anayasal monarşi ve cumhuriyetlere bırakmaya başladı.

• İngiltere’de 1689 Haklar Bildirisi ile meclis üstünlüğü kabul edildi.

• Fransa’da 1789 Fransız İhtilali, eşitlik, özgürlük, kardeşlik gibi evrensel değerleri yaydı.

4. Toplum yapısındaki değişim

• Dinî dogmalar sorgulandı, laikleşme arttı.

• Burjuvazi adı verilen zengin ama soylu olmayan sınıf yükseldi.

• Ticaret ve sanayi gelişti, şehirleşme hızlandı.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Aydınlanma Çağı’nın temel özelliklerinden biridir?

A) Dinî kurumların güç kazanması
B) Skolastik düşüncenin savunulması
C) Bireycilik ve aklın ön planda olması
D) Feodal düzenin yeniden canlanması
E) Mutlak monarşilere dönüş

Doğru cevap: ✅ C) Bireycilik ve aklın ön planda olması

Örnek soru 2

Avrupa’da mezhep birliğini bozan, dinî reform hareketini başlatan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fransız İhtilali
B) Rönesans
C) Reform Hareketi
D) Bilimsel Devrim
E) Coğrafi Keşifler

Doğru cevap: ✅ C) Reform Hareketi

Osmanlı’da Avrupa’daki değişim karşısında verilen tepkiler

1. Değişime uzak kalma

17. yüzyıldan itibaren Avrupa’da yaşanan bilimsel, siyasi ve ekonomik dönüşümler, Osmanlı tarafından başlangıçta yakından takip edilmedi.
    Devlet, klasik düzeni sürdürmeye odaklandı, Avrupa’daki yenilikler ise “geçici” ya da “tehlikeli” görüldü.

Özellikle dinî otoriteler (ulema), Batı’daki değişimlerin toplumsal yapıyı bozacağı endişesiyle yeniliklere direnç gösterdi.

2. İlk tepkiler: Islahatlar ve askerî reformlar

Avrupa karşısında alınan askerî yenilgiler, Osmanlı’yı zorunlu olarak reform yapmaya itti. Ancak bu reformlar, genellikle sadece askerî alanla sınırlı kaldı.

a. 17. yüzyıl – Köprülüler dönemi

• Merkezî otoriteyi güçlendirme çabaları ön plandaydı.

• Avrupa’daki gelişmelere doğrudan tepki verilmedi.

b. 18. yüzyıl – Lale Devri ve sonrasında

• Avrupa örnek alınmaya başlandı.

• İlk geçici elçilikler açıldı.

• Matbaanın Osmanlı’ya girişi (1727): İbrahim Müteferrika öncülüğünde

• Batı kültürüne merak arttı (edebiyat, bahçecilik, mimari)

3. Direnç nedenleri

• Ulemanın yeniliklere karşı çıkması

• Yeniçeri Ocağı’nın çıkarlarının zedelenmesi korkusu

• Merkezi otoritenin zayıflığı

• Reformların halk tabanında destek bulmaması

4. Modernleşme adımları (ilk denemeler)

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde Avrupa’daki gelişmelere yönelik ilk somut tepkilerden biridir?

A) Halifeliğin kaldırılması
B) Matbaanın yasaklanması
C) Batı tarzı askerî eğitim kurumlarının açılması
D) Şer’î hukuk yerine laik kanunların uygulanması
E) Saltanatın kaldırılması

Doğru cevap: ✅ C) Batı tarzı askerî eğitim kurumlarının açılması

Örnek soru 2

Osmanlı Devleti’nde Avrupa’nın tanınması amacıyla ilk daimi elçiliklerin açıldığı dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) III. Selim dönemi
B) II. Mahmud dönemi
C) Lale Devri
D) II. Osman dönemi
E) Kanuni dönemi

Doğru cevap: ✅ C) Lale Devri

Lale Devri ve yenilik hareketleri

1. Lale Devri (1718–1730)

Pasarofça Antlaşması (1718) ile başlayan ve Patrona Halil İsyanı (1730) ile sona eren dönemdir.
Osmanlı tarihinde ilk kez Batı’ya açılma ve kültürel modernleşme bu dönemde belirginleşmiştir.
Padişah: III. Ahmed
Sadrazam: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa

2. Lale Devri’nin genel özellikleri

• Barış ortamı ön plandaydı, savaşlardan uzak duruldu

• Batı kültürü örnek alındı, özellikle Fransa etkisi hissedildi

• Saray çevresi ve üst sınıflar, zevk ve eğlence hayatına yöneldi

• Yenilikler halk tabanına yayılmadı, bu da isyana zemin hazırladı

3. Lale Devri’nde yapılan yenilikler

a. Eğitim ve bilim:

• Yalova’da ilk kâğıt fabrikası kuruldu

• Doğu ve Batı eserleri tercüme edildi

• Yeni teknik okullar açıldı

• Hendeshane: Geometri ve mühendislik eğitimi verildi

b. Matbaanın kurulması (1727):

• İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi öncülüğünde

• Arap harfleriyle ilk Türk matbaası kuruldu

• Dinî eserler basılamadı, daha çok tarih, coğrafya, sözlük gibi eserler basıldı

• Bilginin yayılması hızlandı

c. Dış ilişkiler:

• Paris, Londra, Viyana, Varşova gibi şehirlerde ilk daimi elçilikler açıldı

• Avrupa’nın siyasi yapısı ve teknolojisi tanınmaya başlandı

d. Kültür ve sanat:

• Batı tarzı bahçeler, köşkler, mimari örnekler İstanbul’da yaygınlaştı

• Sivil mimari gelişti

• Lale çiçeği dönemin sembolü oldu

4. Sonuç ve değerlendirme

• Lale Devri, Osmanlı’da Batılılaşma sürecinin başlangıcı kabul edilir

• Yenilikler sınırlı ve seçkinci kaldığı için toplumda hoşnutsuzluk yarattı

• 1730’da çıkan Patrona Halil İsyanı ile dönem sona erdi
  → Damat İbrahim Paşa idam edildi, III. Ahmed tahttan indirildi

Örnek soru 1

Osmanlı’da ilk Türk matbaasının kurulduğu dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) II. Mahmud dönemi
B) Lale Devri
C) Tanzimat dönemi
D) Islahat dönemi
E) III. Selim dönemi

Doğru cevap: ✅ B) Lale Devri

Örnek soru 2

Lale Devri’nin sona ermesine neden olan isyan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kabakçı Mustafa İsyanı
B) Şeyh Bedreddin İsyanı
C) Celali İsyanları
D) Patrona Halil İsyanı
E) Baba Zünnun İsyanı

Doğru cevap: ✅ D) Patrona Halil İsyanı

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Testi

1.

Aşağıdakilerden hangisi Aydınlanma Çağı’nın temel felsefî yaklaşımlarından biridir?

A) Skolastik düşüncenin korunması
B) Akıl, özgürlük ve bireycilik
C) Katolik Kilisesi’nin mutlak gücü
D) Mutlak monarşilerin güçlendirilmesi
E) Soyluluğa dayalı sınıf ayrımının artması

2.

Rönesans hareketi Avrupa’da öncelikle hangi alanda etkili olmuştur?

A) Tarım teknikleri
B) Askerî sistemler
C) Sanat ve bilim
D) Denizcilik ve ticaret
E) Feodal yapı

3.

Osmanlı Devleti’nde Avrupa’daki gelişmelere ilk ciddi ilgi aşağıdaki dönemlerden hangisinde başlamıştır?

A) Lale Devri
B) II. Mahmud dönemi
C) III. Selim dönemi
D) Tanzimat dönemi
E) II. Abdülhamid dönemi

4.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde matbaanın kurulmasına öncülük eden kişilerdendir?

A) Katip Çelebi
B) Takiyüddin
C) Evliya Çelebi
D) İbrahim Müteferrika
E) Ali Kuşçu

5.

Osmanlı Devleti’nde Avrupa şehirlerine ilk daimi elçiliklerin açıldığı dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) III. Selim dönemi
B) Lale Devri
C) II. Mahmud dönemi
D) Tanzimat dönemi
E) III. Murad dönemi

6.

Lale Devri’nde kültürel etkilenmenin en çok görüldüğü ülke aşağıdakilerden hangisidir?

A) Almanya
B) Rusya
C) İtalya
D) Fransa
E) İngiltere

7.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’da Batı tarzı askerî eğitim verilen ilk kurumlardan biridir?

A) Enderun
B) Darülfünun
C) Sıbyan mektebi
D) Hendeshane
E) Medrese

8.

Lale Devri’nde matbaanın yaygınlaşamamasının en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Matbaanın teknik olarak başarısız olması
B) Ulemanın dinî eserlerin basımına karşı çıkması
C) Yalnızca yabancı dilde kitap basılması
D) Matbaanın sadece sarayda kullanılması
E) El yazması kitapların daha hızlı hazırlanması

9.

Osmanlı Devleti’nde ilk kâğıt fabrikası nerede kurulmuştur?

A) Selanik
B) Bursa
C) Yalova
D) İstanbul
E) Edirne

10.

Lale Devri’nin sona ermesine neden olan isyan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Celali İsyanları
B) Kabakçı Mustafa İsyanı
C) Patrona Halil İsyanı
D) Baba Zünnun İsyanı
E) Kalenderoğlu İsyanı

✅ Cevap Anahtarı

1. B

2. C

3. A

4. D

5. B

6. D

7. D

8. B

9. C

10. C