Açıköğretim Fakültesi (AÖF Tarih) kapsamında okutulan Orta Asya Türk Tarihi dersi, Türklerin tarih öncesinden itibaren Orta Asya, Anadolu, Kafkasya ve Avrasya coğrafyasında kurdukları medeniyetleri, devletleri ve toplumsal yapıları kronolojik ve kültürel bağlamda ele almaktadır.
Toplam 8 üniteden oluşan bu derste; ilk Türk topluluklarından Moğol istilasına, Altın Orda’dan Türkistan Hanlıklarına, Rusya’daki Türk topluluklarına kadar geniş bir tarihsel perspektif sunulmaktadır.
Orta Asya Türk Tarihi Konuları
1. Türk Tarihinin İlk Dönemleri
-
Türk adı, Asya Hunları, Ak Hunlar, Göktürkler ve Tabgaçlar gibi ilk devlet ve topluluklar.
-
Mete Han ve ikiye bölünen Hun Devleti ile birlikte teşkilat yapısı.
- Türk Tarihinin İlk Dönemleri
- İslam Öncesi Türk Tarihinin Temel Dinamikleri
- Türk Adı
- Tarihte Coğrafi Ad Olarak Türkiye
- Türklerin Anavatanı
- Asya Hun Devleti (M.Ö. 221 – M.S. 220)
- Mete Dönemi (M.Ö. 209–174)
- Mete Sonrası Hunlar ve Çin’in Durumu
- Hun Devleti’nin Zayıflaması
- Devletin İkiye Ayrılması
- Hun Devleti’nin Yıkılışı
- Ak Hun Devleti (Eftalitler) (367–557)
- Tabgaçlar (385–550)
- Göktürk Devleti (552–582)
- Doğu Göktürk Devleti (582–630)
- Batı Göktürk Devleti (582–630)
- Fetret Devri (630–681)
- Göktürk Devleti (682–745)
- İdarî ve Sosyal Yapı
2. Uygur Kağanlığı ve Türk Boyları
-
Uygurların kültürel gelişmişliği, Mani dini etkisi ve yazılı kültürleri.
-
Kırgızlar, Türgişler, Karluklar, Oğuzlar gibi Orta Asya’daki önemli Türk boyları.
- Uygur Kağanlığı (745–840)
- Gansu Uygur Devleti (840–1226)
- Doğu Türkistan Uygur Devleti (840–1368)
- Uygur Kültürü
- Kırgızlar (M.Ö. 202 – M.S. 960)
- Türgişler (634–766)
- Tölesler
- Karluklar (627–1212)
- Oğuzlar
3. Doğu Avrupa Türk Devlet ve Boyları
-
Avrupa Hunları, Avarlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar ve Kıpçaklar gibi Türk kökenli topluluklar.
-
Göçebe yaşam tarzı ve Batı etkileri.
- Avrupa Hun Devleti (374–469)
- Attila ve Batı Roma Münasebetleri
- Hunların Sonu
- Avarlar (558–805)
- Sabarlar (469–576)
- Hazarlar (630–965)
- Büyük Bulgar Devleti (630–665)
- Tuna Bulgar Devleti (681–864)
- İtil (Volga) Bulgarları Devleti (680–1399)
- Peçenekler (860–1091)
- Uzlar (860–1068)
- Kuman-Kıpçaklar (1000–1303)
4. Cengiz Han ve Moğol İmparatorluğu
-
Moğolların kökeni, Cengiz Han’ın hayatı, istilaları ve etkileri.
-
Moğol İmparatorluğu’nun varisleri: İlhanlılar, Çağataylar, Altın Orda Devleti.
- Moğollar’ın Kökeni
- Moğol İmparatorluğu’nun Kuruluşu ve Genişlemesi
- Cengiz Han’ın Hayatı ve Faaliyetleri
- Moğol İstilası
- Moğol İstilasının İslam Dünyasına Etkileri
- Cengiz Han’ın Son Yılları ve Ölümü
- Cengiz Han’dan Sonra Moğol İmparatorluğu
- Moğol İmparatorluğu’nun Varisleri
- Cengiz Han ve Moğol İmparatorluğu Testi
5. Altın Orda Devleti ve Takipçileri
-
Altın Orda’nın kuruluşu, Berke Han ve Özbek Han dönemleri.
-
Kazan, Astrahan, Kasım, Sibirya ve Kırım Hanlıkları anlatılır.
- Altın Orda Devleti’nin Kuruluşu
- Berke Han ile Başlayan Altın Orda’nın Yükselişi
- Altın Orda’da Fetret Devri ve Hanlığın Yıkılışı
- Altın Orda’da Teşkilat ve Sosyo-Kültürel Hayat
- Altın Orda’nın Mirasçıları: Tatar Hanlıkları
6. Timurlular ve Babürlüler
-
Timur’un seferleri, medeniyet politikası ve Timurlu hanedanı.
-
Babür’ün kişiliği, eserleri ve Hindistan’daki Babürlüler Devleti’nin kuruluşu.
- Timur (Emîr Timur Güregen) – 1360–1405
- Timurlular Hanedanı
- Timur ve Timurlularda Kültür ve Medeniyet
- Babür ve Şahsiyeti
- Babür’ün Edebi ve Bilimsel Kişiliği
- Babürlüler Devleti (1526–1858)
7. Türkistan Hanlıkları
-
Buhara, Hive, Hokand, Kazak, Yarkend Hanlıkları ve bunların Osmanlı ile ilişkileri.
-
Hanlıkların yönetim yapıları, askeri teşkilatları ve kültürel mirasları.
- Özbek Hanlıkları: Buhara Hanlığı (1500–1920)
- Hive Hanlığı (1511–1920)
- Hokand Hanlığı (1709–1876)
- Kazak Hanlığı (1465–1847)
- Doğu Türkistan Hanlıkları
- Türkistan Hanlıklarının Osmanlı Devleti ile İlişkileri
8. Rusya’daki Türk Toplulukları
-
Sibirya Türkleri (Tatarlar, Sahalar, Tuvalar vb.), İdil-Ural Türkleri, Kırım ve Kafkasya Türkleri.
-
Sürgünler, kültürel direnişler ve günümüzdeki durumları.
- Sibirya Türkleri
- İdil Boyu Türkleri
- Kırım Türkleri
- Kafkasya Türkleri
Bu Ders Ne Kazandırır?
-
Türk tarihinin coğrafi genişliği ve zenginliğini kavrama
-
Bozkır ve yerleşik Türk kültürlerinin ortak noktaları
-
Tarihi Türk devletlerinin teşkilat, hukuk ve sanat anlayışı
-
Modern Türk dünyasının tarihî köklerini tanıma
-
Rusya ve çevresinde yaşayan günümüz Türk topluluklarının geçmişiyle bağ kurma