İçindekiler
9. Sınıf Edebiyat Masal / Fabl Konu Anlatımı
- Masal Nedir?
- Fabl Nedir?
- Dinleme Türleri ve Etkili Dinlemenin İlkeleri
- Edatlar
- Bağlaçlar
- Ünlemler
Masal Nedir?
Masal; olağanüstü olayları, kahramanları ve mekânları konu edinen, hayal ürünü kısa anlatılardır. Masallar genellikle “Bir varmış, bir yokmuş…” diye başlar, dinleyiciyi hayal dünyasına götürür. Zaman ve mekân belirsizdir; olaylar olağanüstüdür. Masalların kahramanları bazen dev, peri, cadı gibi olağanüstü varlıklar; bazen de sıradan insanlar olabilir. Masallar, sözlü edebiyat geleneğinin en önemli ürünlerindendir.
Masallar eğitici ve eğlendirici özellik taşır. Çocukların hayal gücünü geliştirir, toplumsal değerleri öğretir. Anonimdir; yani halk arasında doğar, nesilden nesile aktarılır.
Örnek:
“Keloğlan Masalları” Türk masal geleneğinin en bilinen örneklerindendir. Keloğlan zekâsı ve dürüstlüğüyle sorunları çözer.
Düşünelim – Tartışalım:
- Masalların sonunda verilen mesajlar toplum için nasıl bir işlev görür?
- Bugün masallar hâlâ çocuklar için önemli midir?
Örnek Soru:
“Masallarda zaman ve mekân genellikle nasıl verilir?”
a) Belirgin ve gerçekçi
b) Belirsiz ve hayali
c) Güncel ve tarihî
d) Ayrıntılı ve belgeli
Fabl Nedir?
Fabl; çoğunlukla hayvanların konuşturularak insana özgü özelliklerle anlatıldığı, sonunda ders veren kısa hikâyelerdir. Masalla benzerlik gösterir ancak fablın temel amacı ibret ve öğüt vermektir. Kısa, özlüdür ve sonunda açık ya da örtük bir “kıssadan hisse” bulunur.
Fablın kahramanları genellikle tilki, aslan, karga, tavşan gibi hayvanlardır. Bu hayvanlar insanların özellikleriyle donatılır. Kimi zaman bitkiler veya cansız varlıklar da konuşturulabilir.
Örnek:
Ezop’un “Ağustos Böceği ile Karınca” adlı fablında çalışkanlık ve tembellik karşılaştırılır, sonunda “çalışkan olmanın önemi” öğütlenir.
Düşünelim – Tartışalım:
- Fabl ile masal arasındaki en temel fark nedir?
- Bugünün çocukları fabllardan hâlâ ders çıkarabilir mi?
Örnek Soru:
“Fabl türünün temel amacı nedir?”
a) Sadece eğlendirmek
b) Tarihi olayları anlatmak
c) İbret ve öğüt vermek
d) Gerçek yaşamı belgelemek
Dinleme Türleri ve Etkili Dinlemenin İlkeleri
Dinleme, iletişimin en önemli aşamalarından biridir. Dinleme türleri, amaca göre farklılık gösterir:
- Bilgilendirici Dinleme: Ders, konferans gibi durumlarda bilgi edinmek için yapılan dinleme.
- Eleştirel Dinleme: Söylenenleri sorgulamak, doğruluğunu değerlendirmek için yapılan dinleme.
- Empatik Dinleme: Konuşanın duygularını anlamaya çalışarak yapılan dinleme.
- Eğlence Amaçlı Dinleme: Müzik, hikâye, masal dinlerken yapılan dinleme.
Etkili dinlemenin ilkeleri arasında dikkatli olmak, not almak, göz teması kurmak, ön yargısız olmak ve geri bildirim vermek yer alır.
Örnek:
Bir öğrencinin öğretmenini dikkatle dinleyip defterine not alması bilgilendirici dinlemeye; arkadaşının derdini empatiyle dinlemesi ise empatik dinlemeye örnektir.
Düşünelim – Tartışalım:
- Siz hangi dinleme türünü daha çok kullanıyorsunuz?
- Etkili dinlemenin iletişimdeki yeri nedir?
Örnek Soru:
“Aşağıdakilerden hangisi etkili dinleme ilkelerinden değildir?”
a) Ön yargısız olmak
b) Not almak
c) Konuşmacıyı sürekli bölmek
d) Göz teması kurmak
Edatlar
Edat (ilgeç), tek başına anlamı olmayan ancak cümlede kendisinden önceki sözcüğe anlam katan kelimelerdir. Türkçede çok kullanılan edatlar: gibi, kadar, için, ile, üzere, dolayı vb. Edatlar, cümlenin anlamını zenginleştirir.
Örnek:
“Çocuk gibi seviniyordu.” cümlesinde “gibi” edatı benzetme anlamı katmıştır.
Düşünelim – Tartışalım:
- Edatların cümlede kattığı anlam olmasa iletişim nasıl etkilenirdi?
- “İle” edatı sizce en çok hangi işlevde kullanılır?
Örnek Soru:
“Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat kullanılmıştır?”
a) Eve geldim.
b) Senin için uğraştım.
c) Kitap aldım.
d) Bahçede oynuyorlar.
Bağlaçlar
Bağlaç, sözcükleri ya da cümleleri birbirine bağlayan sözcüklerdir. Bağlaçlar tek başına anlam taşımaz ama cümleye anlam ilişkisi katar. Türkçede sık kullanılan bağlaçlar: ve, veya, ama, fakat, çünkü, lakin, ne…ne, hem…hem.
Örnek:
“Okula gitti ve ders çalıştı.” cümlesinde “ve” bağlacı iki cümleyi birbirine bağlamıştır.
Düşünelim – Tartışalım:
- Bağlaçların yanlış yerde kullanılması cümlenin anlamını nasıl etkiler?
- “Ama” ile “fakat” bağlaçları arasında bir anlam farkı var mıdır?
Örnek Soru:
“Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç vardır?”
a) Güzel bir gün.
b) Hava soğuk ama dışarı çıkalım.
c) Eve geç gittim.
d) Kitap okudum.
Ünlemler
Ünlemler, insanın duygu ve heyecanlarını anlatan kelimelerdir. Sevinç, korku, şaşkınlık, üzüntü, kızgınlık gibi duygular ünlemlerle ifade edilir. Ayrıca seslenme ve çağırma görevinde de kullanılabilir. Türkçede sık kullanılan ünlemler: Ah!, Oh!, Hey!, Vay!, Ey!, Bravo!, Yazık!
Örnek:
“Vay! Ne güzel bir manzara.” cümlesinde “Vay” ünlemi şaşkınlık ve hayranlığı ifade eder.
Düşünelim – Tartışalım:
- Ünlemler olmadan duygularımızı aynı etkiyle aktarabilir miyiz?
- Günlük konuşmalarda en çok hangi ünlemleri kullanıyorsunuz?
Örnek Soru:
“Aşağıdakilerden hangisi bir ünlemdir?”
a) Kitap
b) Ağaç
c) Vay
d) Çalışkan