AYT Biyoloji Dolaşım ve Bağışıklık Sistemi Konu Anlatımı

Canlıların hücrelerine oksijen ve besin maddelerini ulaştıran, atık maddeleri toplayan ve savunma görevini yürüten sistemler sırasıyla dolaşım sistemi ve bağışıklık sistemidir.
Dolaşım sistemi, kalp, damarlar ve kan olmak üzere üç temel bileşenden oluşur. Bağışıklık sistemi ise vücudu mikroplara, toksinlere ve yabancı maddelere karşı koruyan karmaşık bir savunma sistemidir.
Bu iki sistem, organizmanın hem hayatta kalması hem de sağlığını koruması açısından hayati öneme sahiptir.

1. Dolaşım Sistemi

A. Kalbin Yapısı ve Görevi

• Kalp, göğüs boşluğunda yer alır, 4 odacıktan oluşur:

  • 2 kulakçık (atriyum)

  • 2 karıncık (ventrikül)

• Sağ taraf: Kirli kan

• Sol taraf: Temiz kan taşır

• Kalp otonom çalışır; kasılıp gevşeme hareketiyle kanı pompalar.

🧪 Not: Kalbin sağ tarafı akciğerlere, sol tarafı vücuda kan gönderir.

B. Damarlar

• Atardamar: Kalpten çıkan damarlardır (kan genellikle temizdir).

  • İstisna: Akciğer atardamarı kirli kan taşır.

• Toplardamar: Kalbe dönen damarlardır (kan genellikle kirli).

  • İstisna: Akciğer toplardamarı temiz kan taşır.

• Kılcal damar: Madde alışverişinin gerçekleştiği en ince damarlardır.

C. Kan

Kan hücreleri:

• Alyuvar (eritrosit): Oksijen taşır (içinde hemoglobin vardır).

• Akyuvar (lökosit): Bağışıklıkta görev alır.

• Kan pulcuğu (trombosit): Kanın pıhtılaşmasını sağlar.

Plazma: Kanın sıvı kısmı. Su, hormonlar, besinler ve atıklar taşınır.

D. Küçük ve Büyük Kan Dolaşımı

• Küçük dolaşım: Kalp → Akciğer → Kalp
  (Amaç: Kanı oksijenlendirmek)

• Büyük dolaşım: Kalp → Vücut → Kalp
  (Amaç: Oksijen ve besin dağıtımı)

2. Bağışıklık Sistemi

A. Savunma Hattı

• 1. Savunma hattı: Fiziksel ve kimyasal bariyerler

  • Cilt, mukus, mide asidi

• 2. Savunma hattı: Doğal bağışıklık

  • Fagositoz yapan hücreler (nötrofiller, makrofajlar)

  • Enflamasyon, ateş, interferon

• 3. Savunma hattı: Özgül bağışıklık

  • Lenfositler (B ve T hücreleri) devreye girer

  • Antikor üretimi başlar

B. Antijen – Antikor İlişkisi

• Antijen: Vücuda yabancı her türlü madde (mikrop, toksin)

• Antikor: B lenfositleri tarafından antijenlere karşı üretilen özel proteinlerdir.

🎯 Örnek: A kan grubuna sahip bir bireyde anti-B antikorları vardır.

C. Bağışıklık Türleri

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi temiz kan taşıyan bir toplardamardır?

A) Akciğer toplardamarı
B) Vena cava
C) Kapiller damar
D) Akciğer atardamarı
E) Hepatik portal damar

Çözüm:
Akciğer toplardamarı, akciğerden gelen oksijenli kanı kalbin sol kulakçığına getirir.
Diğer toplardamarlar genellikle kirli kan taşır.
Doğru cevap: A

Soru 2:
Bağışıklık sistemiyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Antijenler vücuda özgü proteinlerdir.
B) B lenfositleri fagositoz yapar.
C) Antikorlar antijenlere özgü olarak üretilir.
D) Doğal bağışıklık sadece virüslere karşı etkilidir.
E) T lenfositleri antikor üretir.

Çözüm:
B lenfositleri, antijenlere karşı özgül antikor üretir. Her antikor belirli bir antijene karşı özelleşmiştir.
Doğru cevap: C

Soru 3:
Aşağıdaki olaylardan hangisi aktif bağışıklık kazanımına örnektir?

A) Serum enjeksiyonu yapılması
B) Anneden bebeğe geçen antikorlar
C) Antibiyotik kullanımı
D) Aşı ile bağışıklık kazanılması
E) Antikor içeren kanın verilmesi

Çözüm:
Aşılar, vücuda zayıflatılmış mikrop verilerek kendi antikorlarımızı üretmemizi sağlar → aktif bağışıklık.
Doğru cevap: D

Dolaşım ve Bağışıklık Sistemi – 10 Soruluk Test

1. Kalpten çıkan damarlar genellikle temiz kan taşır. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma istisna oluşturur?
A) Aort
B) Karotis atardamarı
C) Akciğer atardamarı
D) Böbrek atardamarı
E) Kol atardamarı

2. Vücut hücrelerinde gerçekleşen gaz alışverişi hangi damar tipi sayesinde olur?
A) Atardamar
B) Toplardamar
C) Kılcal damar
D) Lenf damarı
E) Pulmoner damar

3. Alyuvarlar ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Hemoglobin taşırlar
B) Oksijen taşınmasında görev alırlar
C) Çekirdeksizdirler
D) Protein sentezi yaparlar
E) Yaşam süreleri sınırlıdır

4. Aşağıdakilerden hangisi pıhtılaşma olayında doğrudan görev alır?
A) Alyuvar
B) Lökosit
C) Trombosit
D) Plazma
E) Hemoglobin

5. Aşağıdakilerden hangisi doğal bağışıklık örneğidir?
A) Aşı olmak
B) Serum enjeksiyonu
C) Deri yoluyla mikrop geçişini engellemek
D) Antikor üretmek
E) Hastalık geçirmek

6. Antijen – antikor ilişkisiyle ilgili olarak hangisi doğrudur?
A) Antijen, vücuda ait yapılardır
B) Antikor, bakterilerin ürettiği maddedir
C) Antijen, vücuda yabancı maddelerdir
D) Antikorlar doğuştan hazır bulunur
E) Antijenler savunma hücrelerince yapılır

7. Küçük kan dolaşımında kan, aşağıdaki yapılardan hangi sırayla geçer?
A) Kalp – Vücut – Akciğer – Kalp
B) Kalp – Akciğer – Kalp
C) Kalp – Akciğer – Vücut – Kalp
D) Kalp – Vücut – Kalp
E) Akciğer – Kalp – Vücut

8. Aşağıdaki hücrelerden hangisi özgül bağışıklıkta görev yapar?
A) Alyuvar
B) Makrofaj
C) B lenfosit
D) Nötrofil
E) Trombosit

9. Aşağıdakilerden hangisi pasif bağışıklık örneğidir?
A) Aşı
B) Hastalık geçirmek
C) Doğal öldürücü hücrelerin devreye girmesi
D) Serumla antikor verilmesi
E) B lenfositlerinin antikor üretmesi

10. Kanın sıvı kısmına ne ad verilir?
A) Trombosit
B) Plazma
C) Antijen
D) Hemoglobin
E) Serum

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. C

3. D

4. C

5. C

6. C

7. B

8. C

9. D

10. B