AYT Biyoloji Duyu Organları Konu Anlatımı

Duyu organları, çevremizden gelen fiziksel ve kimyasal uyarıları algılamamızı sağlayan yapılardır. Her duyu organı, belirli bir uyarı türüne özgü olarak özelleşmiş reseptörler içerir. Bu reseptörler, gelen uyarıyı sinirsel impulslara dönüştürerek sinir sistemi aracılığıyla beyne iletir ve bu sayede algı oluşur.

İnsanlarda beş temel duyu organı bulunur: Göz, kulak, burun, dil ve deri. Bu organlar sayesinde görme, işitme-denge, koku alma, tat alma ve dokunma duyularımız oluşur.

1. Genel Bilgiler

• Duyu organları, özel duyu reseptörleri sayesinde uyarıları algılar.

• Reseptörler, gelen uyarıyı sinir impulsuna çevirir.

• Her duyu organı belirli uyarı türlerine özgü çalışır (ışık, ses, kimyasal vb.).

• Duyu bilgileri genellikle uç beyin tarafından algılanır ve yorumlanır.

2. 👁️ Göz (Görme Duyusu)

Yapısı:

Dış Tabaka:

• Kornea: Saydam tabaka, ışığın ilk kırıldığı yerdir.

• Sklera: Beyaz tabaka, gözü dış etkilere karşı korur.

Orta Tabaka:

• İris: Gözün renkli kısmı, ışık miktarını ayarlar.

• Göz bebeği (pupil): İrisin ortasındaki açıklık.

• Mercek: Görüntüyü retina üzerine odaklar.

• Koroid: Damar bakımından zengindir, beslenmeyi sağlar.

İç Tabaka:

• Retina: Fotoreseptörler (çubuk ve koni hücreleri) bulunur. Görme burada başlar.

• Sarı benek: En net görüntü burada oluşur.

• Kör nokta: Görme reseptörü yoktur, sinirlerin çıktığı yerdir.

🎯 Not: Görme siniri, bilgiyi beyne iletir. Görme olayı uç beyinde tamamlanır.

3. 👂 Kulak (İşitme ve Denge Duyusu)

Yapısı:

Dış Kulak:

• Kulak kepçesi ve dış kulak yolu.

Orta Kulak:

• Zar ve 3 kemikçik (çekiç, örs, üzengi).

• Östaki borusu: Orta kulak ile yutağı birleştirir, basıncı dengeler.

İç Kulak:

• Kohlea (salyangoz): İşitme reseptörleri burada bulunur.

• Yarım daire kanalları ve tulumcuk-kesecik: Dengeyi sağlar.

🎧 Örnek: Başınızı çevirdiğinizde dengeyi sağlayan yapı iç kulaktaki yarım daire kanallarıdır.

4. 👃 Burun (Koku Duyusu)

• Koku reseptörleri burun boşluğunun üst kısmında yer alır.

• Uyarılar koku siniriyle beyne iletilir.

• Koku alma, kimyasal uyarılarla gerçekleşir.

• Burun aynı zamanda solunan havayı nemlendirir ve temizler.

5. 👅 Dil (Tat Duyusu)

• Tat alma tomurcukları, dilin üzerinde papilla adı verilen yapılarda bulunur.

• Dört temel tat: Tatlı, tuzlu, ekşi, acı (ve umami).

• Tat alma, kimyasal uyarılarla gerçekleşir.

• Tat alma duyusu, koku ile birlikte çalışır.

6. ✋ Deri (Dokunma Duyusu)

• En büyük duyu organıdır.

• Reseptörler farklı uyaranlara özelleşmiştir:

  • Meissner cisimciği: Hafif dokunma

  • Pacinian cisimciği: Basınç

  • Serbest sinir uçları: Ağrı

  • Termoreseptörler: Sıcaklık

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1:
Gözde görüntünün en net oluştuğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kornea
B) Göz bebeği
C) Sarı benek
D) Kör nokta
E) Retina

Çözüm:
Sarı benek, retinanın merkezinde yer alır ve en fazla fotoreseptör içerdiğinden görüntünün en net oluştuğu yerdir.
Doğru cevap: C

Soru 2:
İç kulakta bulunan ve denge duyusunu sağlayan yapılar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kulak kepçesi ve dış kulak yolu
B) Yarım daire kanalları ve tulumcuk-kesecik
C) Zar ve kulak kemikleri
D) Kohlea ve çekiç kemiği
E) Östaki borusu ve işitme siniri

Çözüm:
Denge reseptörleri iç kulakta bulunan yarım daire kanalları ve tulumcuk-kesecikte bulunur.
Doğru cevap: B

Soru 3:
Tat alma duyusu ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Tat alma tomurcukları papilla adı verilen yapılarda yer alır.
B) Tat alma duyusu kimyasal uyarılarla gerçekleşir.
C) Tat alma reseptörleri burnun üst kısmında bulunur.
D) Tat alma duyusu koku alma duyusu ile birlikte çalışır.
E) Tatlı, tuzlu, ekşi ve acı gibi temel tatlar algılanabilir.

Çözüm:
C seçeneği yanlıştır çünkü tat alma reseptörleri burunda değil, dilde yer alır.
Doğru cevap: C

Duyu Organları Kavram Haritası

AYT Biyoloji Duyu Organları – 10 Soruluk Test

1. Aşağıdaki yapılardan hangisi görme olayının başladığı yerdir?
A) Sarı benek
B) Kornea
C) Retina
D) Mercek
E) Göz bebeği

2. İşitme reseptörlerinin bulunduğu yapı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Östaki borusu
B) Kohlea (salyangoz)
C) Yarım daire kanalları
D) Tulumcuk
E) Kulak kepçesi

3. Aşağıdakilerden hangisi denge ile doğrudan ilgilidir?
A) Kulak kepçesi
B) Östaki borusu
C) Yarım daire kanalları
D) Kohlea
E) Zar

4. Görme olayında ışığın ilk kırıldığı yer neresidir?
A) Mercek
B) Kornea
C) Retina
D) Göz bebeği
E) İris

5. Tat alma tomurcukları en çok nerede bulunur?
A) Dişlerde
B) Damakta
C) Dilde
D) Yutakta
E) Gırtlakta

6. Aşağıdakilerden hangisi deri reseptörlerinden biri değildir?
A) Termoreseptör
B) Pacinian cisimciği
C) Meissner cisimciği
D) Fotoreseptör
E) Serbest sinir uçları

7. Gözde ışığın görüntüye çevrildiği kısım aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sklera
B) Retina
C) Kornea
D) Mercek
E) İris

8. Aşağıdakilerden hangisi hem işitme hem denge duyusuyla ilişkilidir?
A) Kohlea
B) Kulak kepçesi
C) Yarım daire kanalları
D) İç kulak
E) Östaki borusu

9. Koku alma reseptörleri nerededir?
A) Burun kökü
B) Burun delikleri
C) Burun boşluğunun üst kısmı
D) Geniz boşluğu
E) Yutak

10. Derideki dokunma ve basınç algılayan reseptörler sırasıyla aşağıdakilerden hangisidir?
A) Meissner – Pacinian
B) Pacinian – Meissner
C) Serbest uç – Termoreseptör
D) Termoreseptör – Pacinian
E) Meissner – Serbest sinir ucu

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. B

3. C

4. B

5. C

6. D

7. B

8. D

9. C

10. A