AYT Tarih Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti Konu Anlatımı

Bu ünitede, Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve yükseliş dönemlerinde oluşan yönetim, hukuk, eğitim, sosyal yaşam ve kültür-sanata dair temel medeniyet unsurlarını inceleyeceğiz. Osmanlı medeniyeti, sadece askerî başarılarla değil, aynı zamanda kurduğu güçlü devlet yapısı ve toplum düzeniyle de tarihe damgasını vurmuştur.

Osmanlı Devleti, beylikten imparatorluğa dönüşürken sadece siyasi değil, kültürel ve sosyal anlamda da güçlü bir medeniyet inşa etti. Bu medeniyet; İslam, Türk ve eski Anadolu uygarlıklarının bir sentezi olarak şekillendi.
Adalet, hoşgörü, üretim, eğitim ve vakıf anlayışıyla örnek bir toplum düzeni oluşturuldu.

Bu ünitede; yönetim yapısı, hukuk anlayışı, eğitim sistemi, mimari ve kültürel yaşam gibi başlıklarda Osmanlı medeniyetini detaylı olarak ele alacağız.

Osmanlı yönetim anlayışı ve merkezî idare

Osmanlı yönetim felsefesi

Osmanlı Devleti’nin yönetim anlayışı, Türk-İslam devlet geleneği üzerine kurulmuştur. Temel ilke, adaletli yönetim, merkezî otoritenin güçlendirilmesi ve toplumun refahının korunmasıdır.

Osmanlı padişahları, kendilerini “Devlet-i Ebed Müddet” yani “ebediyen yaşayacak devletin başı” olarak görmüşlerdir.

Merkezî yönetimin başlıca unsurları

1. Padişah

• Devletin başı, en yetkili kişidir.

• Yasama, yürütme ve yargı yetkilerini temsil eder.

• Halifelik makamı ile dini otoriteyi de üstlenmiştir (Yavuz Sultan Selim’den sonra).

2. Divan-ı Hümâyun

• Osmanlı yönetiminin en yüksek karar organıdır.

• Padişah adına devlet işlerini yürütür.

• Divan üyeleri: Vezir-i azam, vezirler, kazasker, defterdar, nişancı, reisülküttab.

• Fatih Sultan Mehmet’ten sonra padişahlar divan toplantılarına bizzat katılmamaya başlamış, işleri sadrazam yürütmüştür.

3. Sadrazam (Vezir-i azam)

• Padişahtan sonra gelen en yetkili kişidir.

• Padişahın mührünü taşır ve gerektiğinde onun adına karar verir.

• Divan’a başkanlık eder, devletin yürütme gücünü temsil eder.

Taşra yönetimi

• Ülke, eyaletlere ayrılmıştır.

• Her eyaletin başında beylerbeyi, sancakların başında sancakbeyi bulunur.

• Adalet işlerinden kadılar, vergi ve kayıt işlerinden defterdarlar sorumludur.

• Taşra yöneticileri merkezî otoriteye bağlıdır ve görevden alınabilirler.

Yönetimde denge: Şer’î ve örfî hukuk

• Şer’î hukuk: İslam kurallarına dayanır, kadılar uygular.

• Örfî hukuk: Padişah ve divan tarafından belirlenen, toplumun ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş kurallardır.

• Bu iki yapı birbirini tamamlar, bu sayede hem adalet sağlanır hem de toplum düzeni korunur.

Örnek soru 1

Osmanlı Devleti’nde padişahtan sonra en yetkili yönetici aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nişancı
B) Kazasker
C) Sadrazam
D) Defterdar
E) Reisülküttab

Doğru cevap: ✅ C) Sadrazam

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı taşra yönetiminde görev yapan bir memurdur?

A) Vezir
B) Reisülküttab
C) Beylerbeyi
D) Nişancı
E) Kapıcıbaşı

Doğru cevap: ✅ C) Beylerbeyi

Osmanlı hukuk sistemi ve adalet anlayışı

Osmanlı’da hukuk anlayışı

Osmanlı Devleti’nde hukuk sistemi, hem İslam dinine dayalı kuralları (şer’î hukuk) hem de devletin ihtiyaçlarına göre oluşturulan kuralları (örfî hukuk) kapsayan ikili bir yapıya sahiptir.

Bu sistem, devletin hem dini meşruiyetini korumasını hem de toplumsal düzeni sağlamasını mümkün kılmıştır.

1. Şer’î hukuk

• Kaynağı Kur’an, hadis, icma ve kıyas gibi İslamî esaslardır.

• Uygulayıcıları kadılardır.

• Aile hukuku, miras, nikâh, boşanma gibi konular bu kapsamdadır.

• Dinî suçlar da şer’î hukukla cezalandırılır.

Kadılar (kâdî)

• Hem yargıç hem yönetici konumundadır.

• Sivillerin davasına bakan tek yargı merciidir.

• Aynı zamanda vergi denetimi, kamu düzeni ve vakıf işleriyle de ilgilenirler.

2. Örfî hukuk

• Kaynağı devletin ihtiyaçları ve geleneklerdir.

• Padişah fermanları, kanunnameler ve divan kararları örfî hukuk kapsamındadır.

• Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman, örfî hukuku düzenleyen önemli kanunnameler hazırlamıştır.

Nişancı

• Örfî hukukun yürütülmesinde önemli görev üstlenir.

• Padişah fermanlarını yazar, tımar kayıtlarını tutar.

3. Hukuk sisteminin temel ilkeleri

• Adalet: “Adalet mülkün temelidir” anlayışı hâkimdir.

• Hukukun üstünlüğü: Kadı, padişah aleyhine açılan davaya da bakabilir.

• Toplumun huzurunu ve düzenini sağlamak esas alınmıştır.

Örnek soru 1

Osmanlı Devleti’nde şer’î hukuk kurallarını uygulamakla görevli kişi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sadrazam
B) Beylerbeyi
C) Kadı
D) Nişancı
E) Defterdar

Doğru cevap: ✅ C) Kadı

Örnek soru 2

Osmanlı hukuk sisteminde örfî hukukun kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Halife fetvaları
B) Kur’an-ı Kerim
C) İslam mezheplerinin hükümleri
D) Padişah fermanları ve devlet geleneği
E) Kadı kararları

Doğru cevap: ✅ D) Padişah fermanları ve devlet geleneği

Eğitim, bilim ve kültür hayatı

1. Osmanlı’da eğitim sistemi

Eğitim, Osmanlı’da devletin himayesi altındaydı ve genellikle vakıflar aracılığıyla finanse edilirdi. Eğitim sistemi çok katmanlıydı ve her sınıfa hitap eden kurumlar bulunurdu.

Temel eğitim kurumları:

• Sıbyan mektepleri: İlköğretim düzeyindeydi. Genellikle camilerin yanında bulunur, okuma-yazma ve temel dinî bilgiler öğretilirdi.

• Medreseler: Orta ve yükseköğretim kurumlarıydı.

  • Dinî ilimlerin yanı sıra matematik, mantık, astronomi, tıp gibi alanlarda da eğitim verilirdi.

  • En ünlüleri: Sahn-ı Seman (Fatih dönemi), Süleymaniye Medresesi (Kanuni dönemi)

• Enderun Mektebi: Saray içinde, devşirme kökenli çocukların devlet kadroları için eğitildiği elit okuldu.

2. Bilim ve düşünce hayatı

• Osmanlı’da bilim, hem dinî hem de aklî ilimleri kapsar.

• Medreseler, bilim insanı yetiştirmede önemli rol oynamıştır.

• Ali Kuşçu, Takiyüddin, Katip Çelebi, Evliya Çelebi gibi bilim ve düşünce insanları yetişmiştir.

3. Kültürel hayat ve sanat

Mimari:

• Osmanlı mimarisi, Selçuklu ve İslam mimarisi etkisiyle gelişmiştir.

• En parlak dönem Mimar Sinan ile yaşanmıştır.

  • Eserleri: Süleymaniye Camii, Selimiye Camii

Hat, tezhip, minyatür, ebru:

• Hat sanatı: Güzel yazı sanatı

• Tezhip: Kitap süsleme

• Minyatür: Olayların resmedildiği küçük boyutlu tablolar

• Ebru: Su üzerinde desen oluşturma sanatı

Müzik:

• Klasik Türk müziği gelişmiştir. Sarayda ve tekkelerde icra edilmiştir.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’da bilim ve düşünce alanında eser vermiş kişilerden biridir?

A) Yunus Emre
B) Mimar Sinan
C) Evliya Çelebi
D) Piri Reis
E) Mevlânâ

Doğru cevap: ✅ C) Evliya Çelebi

Örnek soru 2

Osmanlı Devleti’nde medreselerin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sanat eğitimi vermek
B) Orduya asker yetiştirmek
C) Devletin ihtiyaç duyduğu eğitimli insanları yetiştirmek
D) Saray memurları eğitmek
E) Ticari faaliyetleri denetlemek

Doğru cevap: ✅ C) Devletin ihtiyaç duyduğu eğitimli insanları yetiştirmek

Osmanlı’da toplumsal yapı ve yaşam

1. Osmanlı toplum düzeni

Osmanlı toplumu, “reaya” ve “askerî” olmak üzere iki ana sınıfa ayrılmıştır:

• Askerî sınıf: Devletin yönetici ve hizmet sınıfıdır.

  • Padişah, vezirler, kadılar, subaylar, medrese hocaları bu sınıfa dahildir.

  • Vergiden muaftırlar, çünkü devlete hizmet ederler.

• Reaya: Üreten sınıftır; çiftçiler, esnaf, zanaatkârlar ve tüccarlar bu sınıfa girer.

  • Devlete vergi öderler ve askerlik yapmazlar.

  • Devletin temelini oluşturan ekonomik gücü sağlarlar.

2. Millet sistemi

• Osmanlı, çok uluslu bir yapıya sahipti.

• Her inanç grubuna kendi dini liderleri aracılığıyla özerk yönetim hakkı verilmiştir.

• Bu sistem “millet sistemi” olarak adlandırılır.

Örnek:

• Rum milleti: Ortodoks Hristiyanlar → Patrikhane

• Ermeni milleti: Gregoryen Hristiyanlar → Ermeni Patrikhanesi

• Yahudi milleti: Musevî cemaat → Hahambaşılık

Bu sistem sayesinde Osmanlı uzun süre toplumsal barışı koruyabilmiştir.

3. Sosyal kurumlar ve vakıflar

• Vakıflar, sosyal yardımlaşmayı sağlayan kurumlardı.

  • Aşevi, okul, hastane, cami, çeşme gibi kurumlar vakıflar eliyle yapılır ve sürdürülürdü.

  • Zenginler mallarının bir kısmını kamu hizmetine ayırarak hayır işlerine destek olurlardı.

• Bu sistem sayesinde devletin yükü hafifletilmiş, toplumsal dayanışma güçlenmiştir.

4. Şehir hayatı ve esnaf düzeni

• Osmanlı şehirlerinde çarşılar, hanlar, hamamlar, medreseler ve camiler merkezi oluştururdu.

• Ahilik teşkilatı, esnaflar arasında dürüstlük, kalite ve dayanışmayı sağlardı.

  • Esnaflar arasında rekabet değil, mesleki birlik esastı.

Örnek soru 1

Osmanlı toplum yapısında, üretimle uğraşan ve vergi veren halka ne ad verilirdi?

A) Askerî
B) Millet
C) Reaya
D) Umera
E) Kadı

Doğru cevap: ✅ C) Reaya

Örnek soru 2

Osmanlı’da farklı dinî toplulukların kendi inançlarına göre yaşamalarına imkân tanıyan sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tımar sistemi
B) Millet sistemi
C) Lonca sistemi
D) Devşirme sistemi
E) Nizamiye sistemi

Doğru cevap: ✅ B) Millet sistemi

Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti Testi

1.

Osmanlı Devleti’nde padişahtan sonra gelen en yetkili yönetici aşağıdakilerden hangisidir?

A) Defterdar
B) Kazasker
C) Nişancı
D) Sadrazam
E) Reisülküttab

2.

Osmanlı’da Divan-ı Hümâyun’un temel işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şer’î hükümleri uygulamak
B) Sadece savaş kararlarını almak
C) Devletin yüksek yürütme ve danışma organı olarak çalışmak
D) Ticaret yollarını kontrol etmek
E) Halifelik görevini yürütmek

3.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı taşra yönetiminde görev yapan yöneticilerden biridir?

A) Sadrazam
B) Vezir
C) Beylerbeyi
D) Nişancı
E) Defterdar

4.

Osmanlı hukuk sisteminde şer’î kuralları uygulayan kişi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nişancı
B) Kadı
C) Sadrazam
D) Subaşı
E) Defterdar

5.

Aşağıdakilerden hangisi örfî hukuk kapsamında çıkarılan yasal düzenlemelerdendir?

A) Halifelik fermanı
B) Kur’an hükümleri
C) Kadı fetvası
D) Padişah kanunnamesi
E) İcma-i ümmet

6.

Osmanlı medreselerinde aşağıdaki alanlardan hangisine ait eğitim verilmezdi?

A) Mantık
B) Matematik
C) Astronomi
D) Modern biyoloji
E) Tefsir

7.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı bilim veya düşünce insanlarından biridir?

A) Mimar Sinan
B) Evliya Çelebi
C) Mevlânâ
D) Yunus Emre
E) Şeyh Edebali

8.

Osmanlı Devleti’nde toplumun vergi veren, üretici kesimine ne ad verilirdi?

A) Askerî
B) Millet
C) Reaya
D) Sipahi
E) Ahî

9.

Osmanlı’da farklı dinî grupların kendi hukuk ve dini liderleriyle yönetilmesine imkân tanıyan sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devşirme sistemi
B) Millet sistemi
C) Ahilik sistemi
D) Lonca sistemi
E) İltizam sistemi

10.

Osmanlı’da vakıf sisteminin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Orduyu finanse etmek
B) Halifeliği korumak
C) Sosyal hizmetleri desteklemek
D) Dış ticareti geliştirmek
E) Taşra yönetimini güçlendirmek

✅ Cevap Anahtarı

1. D

2. C

3. C

4. B

5. D

6. D

7. B

8. C

9. B

10. C