II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye ve Dünya

Bu ünitede, II. Dünya Savaşı’nın ardından dünyada oluşan yeni güç dengeleri, Soğuk Savaş dönemi, Türkiye’nin çok partili hayata geçişi, Batı bloğuna yönelimi ve sosyal-siyasal dönüşümler ele alınacaktır.

II. Dünya Savaşı’nın ardından dünya, ABD ve SSCB öncülüğünde iki kutuplu hâle geldi.
İdeolojik ve siyasi olarak kapitalizm ve komünizm, Batı ve Doğu blokları çatışmaya girdi.

Türkiye, bu dönemde savaşın dışında kalmayı başarmış ama siyasi ve ekonomik etkilerini derinden hissetmişti.
1945’ten sonra Türkiye, hem iç politikada çok partili hayata geçiş sürecine girdi hem de dış politikada Batı ile yakın ilişkiler kurmaya başladı.

Soğuk Savaş dönemi ve iki kutuplu dünya

1. Soğuk Savaş nedir?

Soğuk Savaş, II. Dünya Savaşı sonrası ABD ile SSCB arasında doğrudan sıcak çatışmaya girmeden yaşanan siyasi, ekonomik ve ideolojik rekabet dönemidir.
📅 Başlangıç: 1947 Truman Doktrini
📅 Bitiş: 1991’de SSCB’nin dağılması

2. İki kutuplu dünya

🟥 Doğu Bloğu

• Lider: SSCB

• Sistem: Komünizm, tek parti rejimi, merkezi ekonomi

• Örgüt: Varşova Paktı (1955)

• Ülkeler: Doğu Almanya, Polonya, Macaristan, Bulgaristan, Çekoslovakya vb.

🟦 Batı Bloğu

• Lider: ABD

• Sistem: Liberal demokrasi, çok partili rejim, serbest piyasa

• Örgüt: NATO (1949)

• Ülkeler: İngiltere, Fransa, Batı Almanya, İtalya, Türkiye vb.

3. Bloklar arası mücadele

• Silahlanma yarışı (özellikle nükleer)

• Uzay yarışları (Sputnik – 1957, Apollo – 1969)

• Kore, Vietnam, Afganistan savaşları gibi dolaylı çatışmalar

• Casusluk faaliyetleri, propaganda savaşları

4. Soğuk Savaş’ın etkileri

• Dünya siyasi ve ideolojik olarak kutuplaştı

• Küresel ölçekte askerî ittifaklar ve üsler kuruldu

• Bağımsızlık kazanan yeni ülkeler, iki bloktan birine yanaştı

• Gelişmekte olan ülkeler “Üçüncü Dünya” olarak tanımlandı

Örnek soru 1

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Soğuk Savaş’ın başlamasına neden olan olaylardan biridir?

A) Marshall Planı’nın ilanı
B) I. Dünya Savaşı’nın başlaması
C) Berlin Duvarı’nın yıkılması
D) ABD’nin SSCB’ye savaş ilan etmesi
E) Almanya’nın Polonya’yı işgali

Doğru cevap: ✅ A) Marshall Planı’nın ilanı

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Soğuk Savaş döneminde Batı Bloğu içinde yer alan bir örgüttür?

A) Varşova Paktı
B) Milletler Cemiyeti
C) NATO
D) Bağlantısızlar Hareketi
E) COMECON

Doğru cevap: ✅ C) NATO

Türkiye’de çok partili hayata geçiş süreci ve siyasi gelişmeler

1. Tek parti dönemi (1923–1945)

• Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), tek başına yönetimdeydi

• Çok partili denemeler (Terakkiperver, Serbest Fırka) kısa ömürlü oldu

• II. Dünya Savaşı sırasında muhalefet ve özgürlükler sınırlandı

2. Geçişin nedenleri

• Savaş sonrası demokratikleşme rüzgârları

• ABD ve Batı ile yakınlaşma ihtiyacı

• Sovyet tehdidine karşı içte siyasi meşruiyet sağlama çabası

• Halkın ekonomik sıkıntılar karşısında tepkisi

3. Demokrat Parti’nin kuruluşu (1946)

• Kurucular: Celâl Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Refik Koraltan

• “Yeter! Söz milletindir.” sloganı ile halktan büyük destek aldı

• 1946 seçimlerine katıldı (seçimler hileliydi, CHP kazandı)

4. 1950 Genel Seçimleri

📅 14 Mayıs 1950 → Türkiye tarihinde ilk kez demokratik ve özgür seçimler

• Demokrat Parti büyük çoğunlukla iktidara geldi

• CHP muhalefete geçti

• Celâl Bayar Cumhurbaşkanı, Adnan Menderes Başbakan oldu

5. Demokrat Parti dönemi (1950–1960)

a. Politikalar

• Liberal ekonomi, tarımsal kalkınma

• ABD ile ilişkiler güçlendirildi

• Köy Enstitüleri kapatıldı, eğitimde muhafazakârlaşma

b. Gerginlikler

• Basın özgürlüğü sınırlandı

• CHP’ye yönelik baskılar arttı

• 1954 sonrası otoriterleşme eğilimleri görüldü

Örnek soru 1

Türkiye’de çok partili hayata geçişin en önemli nedenlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Meşrutiyet rejiminin kurulması
B) Halifeliğin kaldırılması
C) II. Dünya Savaşı sonrası demokrasi yönelimi
D) Saltanatın yeniden ilan edilmesi
E) Atatürk’ün vefatı

Doğru cevap: ✅ C) II. Dünya Savaşı sonrası demokrasi yönelimi

Örnek soru 2

14 Mayıs 1950 seçimlerinin önemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) İlk kez çok partili seçim yapılması
B) CHP’nin kurulması
C) Serbest Fırka’nın kazanması
D) Demokrat Parti’nin ilk kez iktidara gelmesi
E) Atatürk’ün ilk kez oy kullanması

Doğru cevap: ✅ D) Demokrat Parti’nin ilk kez iktidara gelmesi

II. Dünya Savaşı sonrası Türkiye’nin dış politikası ve Batı bloğuna yönelmesi

1. Savaş sonrası değişen dengeler

• SSCB’nin yayılmacı politikası, Türkiye’yi tehdit eder hâle geldi
  → Boğazlar ve Kars–Ardahan talepleri

• Türkiye, bu tehdit karşısında Batı bloğuna yakınlaştı

2. Truman Doktrini (1947)

• ABD, Sovyet yayılmasına karşı Türkiye ve Yunanistan’a yardım sözü verdi

• Türkiye, bu destekle birlikte resmen Batı bloğunda yer aldı

• Askerî ve ekonomik yardımlar gönderildi

3. Marshall Planı (1948)

• Avrupa’nın savaş sonrası yeniden inşası için ABD tarafından hazırlandı

• Türkiye de bu plandan ekonomik yardım aldı

• Serbest piyasa ekonomisi ve tarım modernleşmesi teşvik edildi

4. Türkiye’nin NATO’ya katılması (1952)

• Sovyet tehdidi karşısında kolektif güvenlik ihtiyacı arttı

• Türkiye, NATO’ya üyelik başvurusu yaptı

• 1952’de Türkiye ve Yunanistan NATO’ya alındı

NATO üyeliğiyle birlikte Türkiye, Batı savunma sisteminin parçası oldu

5. Türkiye’nin Batı ile ilişkilerinin güçlenmesi

• ABD ile ikili anlaşmalar (askerî üsler, eğitim programları vb.)

• OEEC, Avrupa Konseyi, CENTO gibi yapılara katılım

• Ancak dışa bağımlılık eleştirileri başladı

6. Sovyet–Türk ilişkileri (1945 sonrası)

• Soğuk Savaş boyunca ilişkiler sınırlı ve gergin kaldı

• 1950’lerde Türkiye’nin tamamen Batı’ya yönelmesiyle SSCB ile blok çatışması derinleşti

• Sovyetler, Türkiye’nin NATO üyeliğini eleştirdi

Örnek soru 1

Türkiye’nin NATO’ya katılmasında en etkili olan unsur aşağıdakilerden hangisidir?

A) Demokrat Parti’nin kurulması
B) SSCB’nin Türkiye üzerindeki tehditleri
C) Türkiye’nin dış borçlarının artması
D) İngiltere ile ilişkilerin bozulması
E) İtalya’nın Avrupa’da güçlenmesi

Doğru cevap: ✅ B) SSCB’nin Türkiye üzerindeki tehditleri

Örnek soru 2

Truman Doktrini’nin Türkiye üzerindeki etkisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Türkiye’nin savaş ilan etmesi
B) Sovyetler Birliği ile dostluk kurulması
C) Türkiye’nin Batı bloğuna yönelmesi
D) Saltanatın geri getirilmesi
E) Türkiye’nin tarafsız kalması

Doğru cevap: ✅ C) Türkiye’nin Batı bloğuna yönelmesi

Kavram Haritası: II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye ve Dünya (1945 sonrası)

🔹 1. Soğuk Savaş Dönemi (1947–1991)

💣 Tanım:

• ABD ile SSCB arasında yaşanan doğrudan savaşsız ama sürekli gerginlik dönemidir.

🔁 Özellikler:

• İki kutuplu dünya düzeni

• İdeolojik mücadele: Kapitalizm (ABD) vs. Komünizm (SSCB)

• Askerî ittifaklar:
  → NATO (1949) – Batı Bloku
  → Varşova Paktı (1955) – Doğu Bloku

• Dolaylı savaşlar: Kore, Vietnam, Afganistan

• Casusluk, propaganda, uzay ve silah yarışları

🔹 2. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş

DP’nin sloganı: “Yeter! Söz milletindir.”

🔹 3. Türkiye’nin Batı Bloğuna Yönelmesi

🔷 Nedenler:

• SSCB’nin tehditkâr tutumu: Boğazlar ve Kars–Ardahan talepleri

• Demokratikleşme rüzgârı

• ABD’den ekonomik ve askerî destek ihtiyacı

🔷 Gelişmeler:

• Truman Doktrini (1947): ABD’den askerî yardım

• Marshall Planı (1948): Ekonomik kalkınma yardımı

• NATO üyeliği (1952): Kolektif güvenlik sistemi içine girildi

• Batı ile entegrasyon: OEEC, Avrupa Konseyi, CENTO üyelikleri

🔹 4. SSCB ile İlişkiler

• 1945 sonrası gerilimli

• Boğazlar ve toprak talepleri nedeniyle güvenlik arayışı

• NATO’ya üyelik, SSCB’yi daha da uzaklaştırdı

• Soğuk Savaş boyunca sınırlı temas, karşılıklı güvensizlik

🔹 5. Dönemin Türkiye’sinde Sosyal Gelişmeler

• Köy Enstitüleri (1940–1954): Kırsalda eğitim seferberliği

• Varlık Vergisi (1942): Savaş ekonomisi nedeniyle çıkarıldı

• Ekonomik sıkıntılar, toplumsal değişim

• Basında sansür, siyasi gerginlikler (özellikle DP dönemi sonrası)

II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye ve Dünya Testi

1.

Soğuk Savaş döneminde iki süper güç olarak öne çıkan devletler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Almanya – Fransa
B) ABD – Sovyetler Birliği
C) Çin – Hindistan
D) İngiltere – Japonya
E) İtalya – ABD

2.

Aşağıdakilerden hangisi Soğuk Savaş döneminde Doğu Bloku ülkeleri arasında yer alır?

A) İngiltere
B) Fransa
C) Polonya
D) İtalya
E) Türkiye

3.

Soğuk Savaş’ın başlamasında aşağıdaki hangi olay etkili olmuştur?

A) Truman Doktrini ve Marshall Planı
B) NATO’nun dağılması
C) SSCB’nin yıkılması
D) Almanya’nın birleşmesi
E) Varşova Paktı’nın kurulması

4.

Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçiş hangi yılda başlamıştır?

A) 1923
B) 1938
C) 1945
D) 1946
E) 1950

5.

1946 yılında kurulan ve çok partili hayatı başlatan parti aşağıdakilerden hangisidir?

A) Serbest Cumhuriyet Fırkası
B) Adalet Partisi
C) Demokrat Parti
D) Cumhuriyetçi Güven Partisi
E) Millet Partisi

6.

Demokrat Parti’nin ilk kez iktidara geldiği seçimler hangi yılda yapılmıştır?

A) 1946
B) 1947
C) 1950
D) 1954
E) 1960

7.

Türkiye’nin NATO’ya üye olmasında en etkili faktör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Almanya tehdidi
B) SSCB’nin yayılmacı politikaları
C) İngiltere ile yapılan ittifak
D) İç savaş tehlikesi
E) ABD ile ekonomik rekabet

8.

Türkiye’nin Batı bloğuna yönelmesinde aşağıdakilerden hangisi doğrudan etkili olmuştur?

A) Saltanatın geri getirilmesi
B) SSCB’nin boğazlar üzerindeki talepleri
C) Lozan Antlaşması’nın iptal edilmesi
D) Varlık Vergisi’nin kaldırılması
E) Köy Enstitüleri’nin açılması

9.

ABD’nin savaş sonrası Türkiye ve Yunanistan’a yardım yaptığı politika aşağıdakilerden hangisidir?

A) Monroe Doktrini
B) Truman Doktrini
C) Marshall Planı
D) Eisenhower İlkesi
E) Wilson İlkeleri

10.

Türkiye’nin II. Dünya Savaşı sonrası katıldığı savunma örgütü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Birleşmiş Milletler
B) Varşova Paktı
C) NATO
D) SEATO
E) Bağlantısızlar Hareketi

✅ Cevap Anahtarı

1. B

2. C

3. A

4. D

5. C

6. C

7. B

8. B

9. B

10. C