İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya Konu Anlatımı

Bu ünitede, I. Dünya Savaşı ile II. Dünya Savaşı arasında kalan (1918–1939) dönemde dünya siyasetindeki gelişmeler, ekonomik krizler, totaliter rejimlerin yükselişi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikası detaylı şekilde incelenecek.

1918’de sona eren I. Dünya Savaşı, dünya üzerinde yeni güç dengeleri, rejim arayışları ve büyük toplumsal değişimler yarattı.
Versailles Antlaşması ile Almanya ağır şekilde cezalandırıldı; bu durum, revizyonist (düzeni değiştirmek isteyen) hareketleri tetikledi.
Aynı dönemde Türkiye’de yeni kurulan Cumhuriyet, hem içeride reformlarla uğraştı, hem de dış dünyada barışçıl ve dengeli bir dış politika yürütmeye çalıştı.

I. Dünya Savaşı sonrası dünyada siyasal gelişmeler ve rejim değişiklikleri

1. Savaş sonrası siyasal yapı

1918’de I. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle:

• İmparatorluklar yıkıldı: Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Almanya ve Rusya

• Yerlerine cumhuriyetler ve yeni rejimler kuruldu

• Ancak barış yerine kırılgan bir denge oluştu

• Versailles Antlaşması (1919), Almanya’yı ağır şartlara mahkûm etti
  → Bu durum ileride II. Dünya Savaşı’nın zeminini oluşturdu

2. Rejim değişiklikleri ve yeni ideolojiler

a. Faşizm (İtalya)

• Kurucusu: Benito Mussolini

• Özellikleri:
  🔹 Tek parti
  🔹 Milliyetçilik
  🔹 Devletçilik
  🔹 Askerî yapı ve otorite

• 1922’de Mussolini iktidara geldi

b. Nasyonal Sosyalizm (Almanya)

• Kurucusu: Adolf Hitler

• 1933’te iktidara geldi

• Özellikleri:
  🔹 Irkçılık (Ari ırk üstünlüğü)
  🔹 Anti-semitizm
  🔹 Tek lider ve totaliter yönetim
  🔹 Versailles’a karşı rövanşist politika

c. Komünizm (SSCB)

• 1917 Bolşevik Devrimi’nden sonra Sovyetler Birliği kuruldu

• Lenin, ardından Stalin yönetimi devraldı

• Özellikleri:
  🔹 Sınıfsız toplum
  🔹 Devlet eliyle üretim
  🔹 Baskıcı rejim ve tek parti

d. Demokrasi (Batı Avrupa ve ABD)

• Çok partili hayat

• Basın özgürlüğü, bireysel haklar

• Ancak 1929’daki Büyük Buhran, bu sistemin sorgulanmasına neden oldu

3. Milletler Cemiyeti

• 1919’da kuruldu (Cemiyet-i Akvam)

• Amaç: Uluslararası barışı sağlamak

• ABD kurucusu olmasına rağmen katılmadı

• Etkisiz kaldı → İkinci büyük savaşı engelleyemedi

Örnek soru 1

Aşağıdaki rejimlerden hangisi 1920’li yıllarda İtalya’da ortaya çıkmıştır?

A) Komünizm
B) Faşizm
C) Monarşi
D) Nasyonal sosyalizm
E) Demokrasi

Doğru cevap: ✅ B) Faşizm

Örnek soru 2

Versailles Antlaşması’nın Almanya üzerindeki etkilerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Monarşinin yeniden güçlenmesi
B) Almanya’nın toprak kazanması
C) Hitler önderliğinde milliyetçi bir hareketin doğması
D) Sovyetler Birliği’nin kurulması
E) ABD’nin Avrupa’dan çekilmesi

Doğru cevap: ✅ C) Hitler önderliğinde milliyetçi bir hareketin doğması

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ve sonuçları

1. Bunalımın ortaya çıkışı

📉 1929 yılında ABD’de New York Borsası çöktü (Kara Perşembe – 24 Ekim 1929)

• Hisse senedi fiyatlarının hızla düşmesiyle başlayan kriz,

• Önce Amerikan bankacılık sistemini, sonra tüm dünyayı etkiledi

Bu olay, tarihte “Büyük Buhran” olarak anılır.

2. Krizin nedenleri

• Aşırı üretim – az tüketim

• Kontrolsüz kredi ve hisse satışları

• Serbest piyasanın denetimsizliği

• Devletin ekonomiye müdahale etmemesi

• Zenginliğin adaletsiz dağılması

3. Yayılması ve etkileri

a. ABD’de:

• Binlerce şirket ve banka battı

• Milyonlarca insan işsiz kaldı

• Tarımda üretim düştü, yoksulluk arttı

b. Avrupa’da:

• Sanayileşmiş ülkeler krize girdi

• İthalat–ihracat dengesi bozuldu

• İşsizlik, açlık, kitlesel protestolar yaygınlaştı

4. Siyasal sonuçlar

• Demokratik rejimlere güven sarsıldı

• Krizi iyi yöneten otoriter liderler güç kazandı (Hitler, Mussolini)

• Faşizm ve totalitarizm yayıldı

• İçe kapanma politikaları izlendi (korumacı ekonomi)

5. Türkiye üzerindeki etkileri

• Cumhuriyet henüz yeni kurulmuştu

• İhracat gelirleri azaldı, dış ticaret daraldı

• 1930’lardan itibaren devletçilik ilkesi güçlendi
  → Devlet, sanayi ve tarıma yatırımlarla ekonomiyi canlandırdı
  → Sümerbank, Etibank gibi kuruluşlar kuruldu

Örnek soru 1

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın ortaya çıktığı yer aşağıdakilerden hangisidir?

A) Almanya
B) Fransa
C) SSCB
D) Amerika Birleşik Devletleri
E) Japonya

Doğru cevap: ✅ D) Amerika Birleşik Devletleri

Örnek soru 2

1929 ekonomik bunalımının Türkiye’deki en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tarım ürünlerinin ihracatının artması
B) Özel sektörün güçlenmesi
C) Devletçilik ilkesinin uygulanması
D) Saltanatın geri getirilmesi
E) Liberal ekonomik düzenin sürdürülmesi

Doğru cevap: ✅ C) Devletçilik ilkesinin uygulanması

Atatürk Dönemi Türk dış politikası (1923–1938)

1. Genel özellikler

Atatürk Dönemi Türk dış politikası;

• “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesi üzerine kurulmuştur

• Barışçıl, gerçekçi ve bağımsız bir çizgi izlenmiştir

• Misak-ı Millî sınırlarını korumak,

• Komşularla iyi ilişkiler kurmak ve

• Türkiye’yi uluslararası toplumda saygın bir devlet haline getirmek hedeflenmiştir

2. Başlıca dış politika gelişmeleri

a. Lozan Antlaşması’nın uygulanması

• Lozan (1923) ile Türkiye’nin uluslararası bağımsızlığı tanındı

• Azınlıklar, borçlar, kapitülasyonlar gibi konular çözüme kavuştu

b. Musul Sorunu (1924–1926)

• Türkiye, Misak-ı Millî sınırları içindeki Musul’u istedi

• İngiltere destekli Irak, karşı çıktı

• 1926 Ankara Antlaşması ile Musul, Irak’a bırakıldı

• Türkiye, ekonomik çıkarlar ve barış adına anlaşma yaptı

c. Nüfus Mübadelesi

• Lozan sonrası Türkiye ve Yunanistan arasında
  zorunlu nüfus değişimi gerçekleştirildi

• Anadolu’daki Rumlar, Yunanistan’daki Türklerle yer değiştirdi

• Sosyal ve ekonomik etkileri büyük oldu

d. Milletler Cemiyeti’ne katılım (1932)

• Türkiye, barış yanlısı politikalarıyla bu uluslararası kuruluşa kabul edildi

• Üyelik, Türkiye’nin diplomatik saygınlığını artırdı

e. Balkan Antantı (1934)

• Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında imzalandı

• Bölgesel barışı ve dayanışmayı sağlamak amaçlandı

• İtalya’nın Balkanlar’daki yayılmacılığına karşı önlem alındı

f. Sadabat Paktı (1937)

• Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında kuruldu

• Doğu sınırının güvenliği ve İngiltere’nin etkisine karşı dayanışma sağlandı

g. Hatay Sorunu ve çözümü (1938–1939)

• Hatay, Suriye sınırları içinde kalmıştı (Fransa mandasında)

• Atatürk “Hatay benim şahsi meselemdir.” dedi

• Diplomatik baskılar sonucunda:
  → 1938’de Hatay Cumhuriyeti kuruldu
  → 1939’da Türkiye’ye katıldı

3. Dış politikanın başarısı

• Savaşsız, diplomatik yollarla çözüm

• Türkiye’nin uluslararası arenada itibar kazanması

• Barışçıl ve çok yönlü ilişkiler kurulması

• Komşularla güven ortamı yaratılması

Örnek soru 1

Türkiye’nin 1932’de üye olduğu uluslararası kuruluş aşağıdakilerden hangisidir?

A) Birleşmiş Milletler
B) Bağdat Paktı
C) Milletler Cemiyeti
D) Sadabat Paktı
E) İslam İşbirliği Teşkilatı

Doğru cevap: ✅ C) Milletler Cemiyeti

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel ilkelerinden biridir?

A) Yayılmacılık
B) Savaşla çözüm arayışı
C) “Yurtta sulh, cihanda sulh”
D) İttihatçılık
E) Misyonerlik faaliyetlerini destekleme

Doğru cevap: ✅ C) “Yurtta sulh, cihanda sulh”

Kavram Haritası: İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya (1918–1939)

🔹 1. Savaş Sonrası Dünya Düzeni

🌍 Versailles Sistemi (1919)

• Almanya’ya ağır yaptırımlar → ekonomik ve siyasi çöküş

• Yeni sınırlar ve devletler: Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya…

• Milletler Cemiyeti kuruldu → barışı korumayı amaçladı (başarısız)

🔹 2. Yeni Rejimler ve İdeolojiler

🔹 3. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı

• Başlangıç: ABD – New York Borsası çöküşü (Kara Perşembe)

• Sebepler: Aşırı üretim, düşük tüketim, serbest piyasa sorunları

• Sonuçlar:

  • Dünya çapında işsizlik ve yoksulluk

  • Faşizm ve totaliter rejimlerin güçlenmesi

  • Demokratik rejimlerin sorgulanması

🔹 4. Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası

📌 Ana ilke: “Yurtta sulh, cihanda sulh”

Önemli gelişmeler:

• 1926 Ankara Antlaşması → Musul, İngiliz destekli Irak’a bırakıldı

• 1932 → Milletler Cemiyeti’ne katılım

• 1934 Balkan Antantı → Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ile iş birliği

• 1937 Sadabat Paktı → İran, Irak, Afganistan ile doğu güvenliği

• 1938–1939 Hatay Meselesi → Barışçıl çözüm, Hatay Türkiye’ye katıldı

🔹 5. Türkiye’nin Ekonomik Politikaları

• 1929 Bunalımı sonrası dış ticaret daraldı

• 1930’dan itibaren devletçilik uygulandı
  → Sümerbank, Etibank, şeker ve çimento fabrikaları
  → Sanayi Planları hazırlandı

🔹 6. Türkiye’nin Tutumu

• Savaşlardan uzak durma

• Barışçı bölgesel ittifaklar kurma

• Uluslararası alanda saygınlık kazanma

İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya Testi

1.

Aşağıdaki ülkelerden hangisinde I. Dünya Savaşı sonrasında faşist bir rejim kurulmuştur?

A) Almanya
B) Sovyetler Birliği
C) İtalya
D) İngiltere
E) Fransa

2.

Almanya’da Nazi Partisi’nin iktidara gelmesinde aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

A) Milletler Cemiyeti üyeliği
B) Komünist devrim
C) Versailles Antlaşması’nın ağır şartları
D) ABD ile yapılan dostluk anlaşması
E) Osmanlı desteği

3.

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ilk olarak hangi ülkede başlamıştır?

A) Almanya
B) Fransa
C) İngiltere
D) Amerika Birleşik Devletleri
E) Japonya

4.

1929 ekonomik krizinin ardından Türkiye’de uygulanan ekonomik ilke aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devletçilik
B) Laiklik
C) Halkçılık
D) Milliyetçilik
E) Liberalizm

5.

Aşağıdaki devletlerden hangisi Milletler Cemiyeti’ni kurmasına rağmen bu kuruluşa katılmamıştır?

A) Fransa
B) Almanya
C) Sovyetler Birliği
D) ABD
E) İngiltere

6.

Türkiye’nin 1934 yılında Balkan ülkeleriyle kurduğu ittifak aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sadabat Paktı
B) Balkan Antantı
C) NATO
D) Bağdat Paktı
E) Trablusgarp Anlaşması

7.

Musul Sorunu hangi ülke ile Türkiye arasında yaşanmıştır?

A) Suriye
B) Fransa
C) Irak
D) İran
E) İngiltere

8.

Hatay Sorunu’nun çözümünde izlenen yöntem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Askerî müdahale
B) Uluslararası mahkeme
C) Diplomatik müzakereler
D) Referandum
E) Milletler Cemiyeti kararı

9.

Sadabat Paktı’nın temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Batı Avrupa ile entegrasyon
B) Sovyetler Birliği’ni izole etmek
C) Ortadoğu’da güvenliği sağlamak
D) İngiltere’nin desteğini almak
E) Faşist rejimlerle savaşmak

10.

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Türkiye’nin “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesine uygun dış politikasına örnektir?

A) Sevr Antlaşması’nın imzalanması
B) Balkan Antantı’nın kurulması
C) Halifeliğin kaldırılması
D) Cumhuriyetin ilanı
E) Tekke ve zaviyelerin kapatılması

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. C

3. D

4. A

5. D

6. B

7. E

8. C

9. C

10. B