AYT Tarih Milli Mücadele Konu Anlatımı

Bu ünitede, Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası Osmanlı topraklarının işgali, Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde başlayan c sürecinde kazanılan zaferler detaylı şekilde incelenecek.

Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918) sonrası, Osmanlı toprakları İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmeye başlandı.
İstanbul Hükûmeti işgallere karşı etkili bir tutum sergileyemezken, halkın çeşitli bölgelerde kendiliğinden direniş örgütleri kurması, kısa sürede ulusal bir kurtuluş mücadelesine dönüştü.

Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak bu sürece liderlik etti. Böylece Türk milletinin, bağımsızlık ve egemenlik temelinde şekillenen Milli Mücadele dönemi başladı.

Mondros Ateşkes Antlaşması ve işgaller karşısındaki ilk tepkiler

1. Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’ndan mağlup ayrıldıktan sonra, İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Antlaşmasını imzaladı.
Antlaşma, Osmanlı’nın fiilen teslimiyetini ve işgallere açık hâle gelmesini sağladı.

a. Öne çıkan maddeler:

• Osmanlı ordusu terhis edilecek, silah ve cephane İtilafların kontrolüne verilecek

• İtilaflar, güvenliklerini tehdit eden yerleri işgal edebilecek

• Boğazlar İtilaflara açılacak

• Demiryolları, telgraf hatları denetim altına alınacak

• Doğu Anadolu’da Ermeniler lehine düzenlemeler yapılacak

Bu maddeler, Osmanlı topraklarında sınırsız işgal hakkı veriyordu.

2. İşgallerin başlaması

• İzmir, 15 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgal edildi
  → Halk arasında büyük tepki doğurdu
  → Hasan Tahsin’in ilk kurşunu sembolik bir dönüm noktası oldu

• İstanbul, Adana, Antep, Urfa, Maraş gibi şehirler işgal edildi

• Boğazlar ve limanlar yabancı donanmaların kontrolüne geçti

3. İlk tepkiler: Müdafaa-i Hukuk ve Kuvayı Milliye

a. Bölgesel tepkiler

• Halk, işgaller karşısında yerel direniş cemiyetleri kurdu

• Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, işgal altındaki halkı örgütledi

• Direniş, başlangıçta yerel ve dağınık bir yapıdaydı

b. Kuvayı Milliye

• Düzenli ordu kurulana kadar halk direnişini sağlayan silahlı birlikler

• İlk Kuvayı Milliye direnişleri: Güney Cephesi (Antep, Maraş, Urfa)

• Düşmana karşı ilk mücadele bu birliklerce verildi

4. İstanbul Hükûmeti’nin tavrı

• İşgallere karşı pasif kaldı

• İtilaflarla iş birliği yaptı

• Halkın direnişini engellemeye çalıştı

• Hürriyet ve bağımsızlık yerine teslimiyetçi bir anlayış benimsedi

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Mondros Ateşkes Antlaşması’nın Osmanlı Devleti açısından en tehlikeli maddelerinden biridir?

A) Askerlerin terhis edilmesi
B) Boğazların kapatılması
C) İtilafların istedikleri yerleri işgal edebilmesi
D) Silahların Osmanlı’ya verilmesi
E) Demiryollarının işletilmesi

Doğru cevap: ✅ C) İtilafların istedikleri yerleri işgal edebilmesi

Örnek soru 2

Kuvayı Milliye’nin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yeni anayasa yapmak
B) Osmanlı ordusunu yeniden kurmak
C) Meclis-i Mebusan’ı açmak
D) Yerel direnişle işgallere karşı koymak
E) Halifeliği güçlendirmek

Doğru cevap: ✅ D) Yerel direnişle işgallere karşı koymak

Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı ve kongreler dönemi

1. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı (19 Mayıs 1919)

Mustafa Kemal Paşa, 9. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderildi.
Görünürde amacı “Pontusçuluğu ve bölgedeki kargaşayı engellemek”ti,
ama asıl amacı:
🔹 Milli direnişi örgütlemek
🔹 Bağımsızlık mücadelesine liderlik etmekti.

19 Mayıs 1919, resmî olarak Milli Mücadele’nin başladığı tarih kabul edilir.

2. Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

Mustafa Kemal, Amasya’da yayınladığı genelgeyle ilk kez:

• Milli egemenlik ve kurtuluş mücadelesi resmen ilan edildi

• Türk milletinin bağımsızlığı için milli bir irade gerektiği belirtildi

• Sivas’ta ulusal bir kongre toplanacağı duyuruldu

🔹 “Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” → en kritik cümle!

3. Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)

• Doğu illerini kapsayan bölgesel bir kongreydi, ama alınan kararlar ulusal nitelikteydi

• Alınan önemli kararlar:
  ✅ Vatan bir bütündür, parçalanamaz
  ✅ Milli kuvvetler her türlü işgale karşı direnecektir
  ✅ Manda ve himaye kabul edilemez
  ✅ Geçici bir hükümet kurulabilir, padişah ve halife kurtarılacaktır

• Mustafa Kemal başkan seçildi, kongreden sonra askerlikten istifa etti

4. Sivas Kongresi (4–11 Eylül 1919)

• Tüm yurttan gelen delegelerle yapılan ilk ulusal kongre

• Erzurum’daki kararlar tüm yurda yayıldı

• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri birleştirildi
  → Böylece tek çatı altında, ulusal bir direniş örgütü kuruldu

• Manda ve himaye bir kez daha reddedildi

• Temsil Heyeti genişletildi → Mustafa Kemal başkan seçildi

5. Amasya Görüşmeleri (20–22 Ekim 1919)

• Temsil Heyeti ile İstanbul Hükûmeti arasında yapılan ilk resmi görüşmedir

• Anadolu hareketi resmen tanındı

• Seçim yapılacağı ve Meclis’in toplanacağı kabul edildi

Örnek soru 1

Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkış amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Saltanatı güçlendirmek
B) Doğu Anadolu’yu savunmak
C) Halifeliği korumak
D) Milli direnişi örgütlemek
E) İtilaflarla anlaşmak

Doğru cevap: ✅ D) Milli direnişi örgütlemek

Örnek soru 2

Sivas Kongresi’nde alınan aşağıdaki kararlardan hangisi doğrudan “milli egemenlik” ilkesine uygundur?

A) Manda ve himaye kabul edilemez
B) Padişah ve halife kurtarılacaktır
C) Vatan bir bütündür, parçalanamaz
D) Yabancı sermayeye izin verilmeyecektir
E) İstanbul ile haberleşme kesilecektir

Doğru cevap: ✅ A) Manda ve himaye kabul edilemez

Temsil Heyeti, Misak-ı Millî ve TBMM’nin açılması

1. Temsil Heyeti’nin ilk siyasi adımları

Sivas Kongresi’nden sonra Temsil Heyeti:

• İstanbul Hükûmeti’ne karşı Anadolu’da otorite kurdu

• Valiliklere, komutanlara emirler gönderdi

• Anadolu’da İrade-i Milliye gazetesini çıkardı

• İstanbul ile iletişim kuran memurlar görevden alındı

Böylece halk nezdinde tek yetkili siyasi güç haline geldi.

2. Misak-ı Millî (Ulusal Yemin) – 28 Ocak 1920

Son Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından kabul edilen, Türk milletinin bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü esas alan belgedir.

Misak-ı Millî’nin başlıca kararları:

• Milli sınırlar içindeki vatan bölünmez bir bütündür

• Halkın çoğunlukta olduğu yerler anavatana katılacaktır (Batı Trakya, Kars, Ardahan vb.)

• Azınlıklara, komşu ülkelerdeki Türklerin hakları kadar hak tanınacaktır

• Boğazlar dünya ticaretine açık olacak, egemenlik Osmanlı’da kalacaktır

• Kapitülasyonlar kaldırılacaktır

Misak-ı Millî, Türk milletinin bağımsızlık manifestosu olarak kabul edilir.

3. İstanbul’un resmen işgali – 16 Mart 1920

• İngilizler, Fransızlar ve İtalyanlar ortaklaşa İstanbul’u işgal etti

• Meclis-i Mebusan dağıtıldı, bazı milletvekilleri tutuklandı ve sürgüne gönderildi

• Anadolu ile İstanbul’un tüm resmî bağı koparıldı

Bu gelişme, Ankara’da yeni bir meclis açılmasını zorunlu kıldı.

4. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılması – 23 Nisan 1920

• Ankara’da, Mustafa Kemal’in önderliğinde TBMM açıldı

• Egemenlik, padişahtan alınarak millete verildi

• “Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir” ilkesi benimsendi

• Meclis, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kendi elinde topladı

TBMM’nin açılmasıyla birlikte yeni bir devletin temelleri atılmış oldu.

Örnek soru 1

Misak-ı Millî kararları aşağıdaki hangi kurum tarafından kabul edilmiştir?

A) Türkiye Büyük Millet Meclisi
B) İstanbul Hükûmeti
C) Temsil Heyeti
D) Son Osmanlı Mebusan Meclisi
E) Sivas Kongresi

Doğru cevap: ✅ D) Son Osmanlı Mebusan Meclisi

Örnek soru 2

TBMM’nin açılmasıyla birlikte aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmiştir?

A) Saltanat kaldırılmıştır
B) Halifelik sona ermiştir
C) Egemenliğin millete ait olduğu ilan edilmiştir
D) Misak-ı Millî kararları yürürlükten kaldırılmıştır
E) İstanbul Hükûmeti güçlenmiştir

Doğru cevap: ✅ C) Egemenliğin millete ait olduğu ilan edilmiştir

Düzenli ordunun kurulması ve Kurtuluş Savaşı’nın cepheleri

1. Düzenli ordunun kurulması (1920)

• Başlangıçta direniş, Kuvayı Milliye birlikleri ile yürütülüyordu

• Ancak bu birlikler düzensiz, disiplinsiz ve yerel odaklıydı

• TBMM, ordu disiplinini sağlamak ve cepheleri birleştirmek amacıyla
  düzenli orduyu kurdu

• Kuvayı Milliye birlikleri orduya katıldı

2. İç cephe: Ayaklanmalar

a. Nedenleri:

• TBMM’yi ve inkılapları tanımak istemeyen unsurlar

• Halifelik yanlısı fetvalar ve İngiliz desteği

• Etnik ayrılıkçılık (Ermeni ve Kürt isyanları)

b. Önemli isyanlar:

• Düzce, Yozgat, Konya isyanları

• Delibaş Mehmet, Anzavur Ahmet, Kürt Ali gibi isimler öncülüğünde

İsyanlar, düzenli ordunun güçlenmesini geciktirdi.
TBMM, İstiklal Mahkemeleri ile sert önlemler aldı.

3. Batı Cephesi (Yunanistan’a karşı)

a. I. İnönü Savaşı (6–10 Ocak 1921)

• Düzenli ordunun ilk zaferi

• TBMM’nin ve ordunun meşruiyeti güçlendi

• Londra Konferansı‘na TBMM davet edildi

b. II. İnönü Savaşı (23 Mart – 1 Nisan 1921)

• Yunan saldırısı püskürtüldü

• “Sakarya Melhame-i Kübra’sı” öncesi önemli bir savunma zaferi

c. Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos – 13 Eylül 1921)

• Mustafa Kemal, Başkomutanlık yetkisiyle savaşı yönetti

• “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır” emri meşhurdur

• Yunan ordusu geri püskürtüldü

d. Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi (26–30 Ağustos 1922)

• Türk ordusu kesin zafer kazandı

• 9 Eylül 1922’de İzmir kurtarıldı

• Yunan ordusu Anadolu’dan atıldı

4. Diğer cepheler

a. Güney Cephesi

• Antep, Maraş, Urfa şehirleri, Fransızlara ve Ermeni birliklerine karşı
  halk direnişiyle savunuldu

• Bu şehirler halkının mücadelesiyle kurtarıldı

• Antep’e “Gazi”, Maraş’a “Kahraman”, Urfa’ya “Şanlı” unvanları verildi

b. Doğu Cephesi

• Ermenilere karşı başarı sağlandı

• Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920): Ermenistan ile imzalanan ilk uluslararası anlaşma

• Doğu sınırı güvence altına alındı

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi TBMM’nin düzenli ordu kurma kararının başlıca nedenlerinden biridir?

A) Halifeliği korumak
B) Kuvayı Milliye birliklerinin yetersizliği
C) Yunanistan’la antlaşma yapmak
D) Saltanatı güçlendirmek
E) İstanbul Hükûmeti’ne bağlılık göstermek

Doğru cevap: ✅ B) Kuvayı Milliye birliklerinin yetersizliği

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Kurtuluş Savaşı’nın askerî olarak kesin zaferle sonuçlandığı savaştır?

A) I. İnönü
B) Sakarya
C) II. İnönü
D) Gümrü
E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi

Doğru cevap: ✅ E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi

🧭 Milli Mücadele Kavram Haritası

🔹 1. Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

• Osmanlı fiilen teslim oldu

• İtilaflar istedikleri yeri işgal edebilecek

• Ordular dağıtıldı, direnişe zemin hazırlandı

➡️ Sonuç: İşgaller başladı → İzmir’in işgali (15 Mayıs 1919)

🔹 2. İlk Tepkiler

• Kuvayı Milliye: Halkın oluşturduğu yerel silahlı direniş

• Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri: Hakları savunan yerel örgütler

➡️ Amaç: İşgallere karşı çıkmak, halkı örgütlemek

🔹 3. Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı (19 Mayıs 1919)

• Görev: Asayişi sağlamak

• Amaç: Milli Mücadeleyi başlatmak

➡️ Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919):
“Milletin istiklalini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.”

🔹 4. Kongreler Dönemi

🟩 Erzurum Kongresi (Temmuz 1919)

• Bölgesel → Ulusal kararlar

• Vatan bir bütündür, manda ve himaye reddedildi

🟩 Sivas Kongresi (Eylül 1919)

• Tüm ülkeyi kapsayan ilk ulusal kongre

• Cemiyetler birleştirildi → Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

• Temsil Heyeti genişletildi

➡️ Sonuç: Mustafa Kemal siyasi önderliğe geçti

🔹 5. Misak-ı Millî (28 Ocak 1920)

• Milli sınırlar belirlendi

• Kapitülasyonlara son, azınlık haklarında eşitlik

• Boğazlar açık, egemenlik Osmanlı’da

➡️ Sonuç: İstanbul 16 Mart 1920’de işgal edildi

🔹 6. TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)

• Ankara’da açıldı

• “Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir”

• Yasama + yürütme yetkisi mecliste

➡️ Yeni Türk devletinin temeli atıldı

🔹 7. Cepheler

🟥 Batı Cephesi (Yunanlara karşı)

• I. ve II. İnönü Savaşları → Düzenli ordunun başarısı

• Sakarya Meydan Muharebesi → Dönüm noktası

• Büyük Taarruz & Başkomutanlık Savaşı → Kesin zafer

🟥 Güney Cephesi (Fransızlara karşı)

• Antep, Maraş, Urfa halk direnişiyle kurtarıldı

🟥 Doğu Cephesi (Ermenilere karşı)

• Gümrü Antlaşması (1920) → İlk uluslararası zafer

🔹 8. İç Cephe: Ayaklanmalar

• İstanbul Hükûmeti’nin kışkırtması

• TBMM’ye karşı isyanlar

• İstiklal Mahkemeleri kuruldu

Milli Mücadele Testi

1.

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın en tehlikeli maddesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Osmanlı ordusunun terhis edilmesi
B) Boğazların denetiminin İtilaflara verilmesi
C) İtilafların gerekli gördükleri yerleri işgal edebilmesi
D) Telgraf ve posta sisteminin devredilmesi
E) Cephanelerin teslim edilmesi

2.

Aşağıdakilerden hangisi Kuvayı Milliye birliklerinin özelliklerinden biridir?

A) Düzenli ordu disipliniyle hareket etmeleri
B) İstanbul Hükûmeti tarafından kurulmaları
C) Halkın işgallere karşı yerel olarak örgütlenmesidir
D) Meclis-i Mebusan’a bağlı olmaları
E) Dış destekle kurulmaları

3.

Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasından sonraki ilk önemli adımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Erzurum Kongresi
B) Sivas Kongresi
C) Amasya Genelgesi
D) TBMM’nin açılması
E) Misak-ı Millî’nin ilanı

4.

Aşağıdaki kongrelerden hangisinde “manda ve himaye kabul edilemez” kararı tüm yurda duyurulmuştur?

A) Amasya Görüşmeleri
B) Erzurum Kongresi
C) Balıkesir Kongresi
D) Sivas Kongresi
E) Afyon Kongresi

5.

Temsil Heyeti’nin fiilen ilk kez hükümet işlevi görmeye başladığı gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) TBMM’nin açılması
B) Misak-ı Millî’nin ilanı
C) Amasya Genelgesi’nin yayınlanması
D) Sivas Kongresi’nin yapılması
E) İstanbul ile resmi bağların kopması

6.

Misak-ı Millî kararlarının kabul edilmesinden sonra İtilaf Devletleri aşağıdaki hangi gelişmeyle karşılık vermiştir?

A) Sevr Antlaşması’nın imzalanması
B) TBMM’nin açılması
C) İstanbul’un resmen işgali
D) Saltanatın kaldırılması
E) Lozan görüşmelerinin başlaması

7.

TBMM’nin açılması ile birlikte aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmiştir?

A) Halifelik kaldırılmıştır
B) Padişah yetkileri artırılmıştır
C) Egemenlik millete verilmiştir
D) Meclis-i Mebusan görevine devam etmiştir
E) İstanbul Hükûmeti yetkilerini sürdürmüştür

8.

Düzenli ordunun kurulduğu ilk cephe aşağıdakilerden hangisidir?

A) Doğu Cephesi
B) Güney Cephesi
C) Batı Cephesi
D) Suriye Cephesi
E) Hicaz Cephesi

9.

Aşağıdaki savaşlardan hangisi Kurtuluş Savaşı’nın askerî anlamda kesin zaferle sonuçlandığı savaştır?

A) I. İnönü
B) II. İnönü
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi
E) Gümrü Antlaşması

10.

Aşağıdaki şehirlerden hangisi halkın mücadelesiyle kurtarılmıştır?

A) İzmir
B) İstanbul
C) Antep
D) Bursa
E) Edirne

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. C

3. C

4. D

5. E

6. C

7. C

8. C

9. D

10. C