Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914) Konu Anlatımı

Bu ünitede, Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıl sonlarından I. Dünya Savaşı’na kadar geçen süreçte izlediği dış politika stratejileri, büyük devletlerle ilişkileri, toprak kayıplarına karşı alınan önlemler ve denge siyasetinin detayları ele alınacaktır.

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı Devleti, ilk kez büyük bir diplomatik ve siyasi kırılma yaşadı.
Bu antlaşmayla Rusya Karadeniz’de etkinlik kazanırken, Osmanlı ilk defa bir İslam toprağını kaybetti: Kırım.

Bu tarihten itibaren Osmanlı Devleti, topraklarını koruyabilmek ve büyük Avrupa devletleri arasındaki rekabetten yararlanmak amacıyla “denge siyaseti” izlemeye başladı.
Bu siyaset, özellikle İngiltere, Fransa, Avusturya, Prusya ve Rusya gibi güçler arasındaki çatışmalar üzerine kuruluydu.

Küçük Kaynarca Antlaşması ve Osmanlı-Rus ilişkileri

1. 1768–1774 Osmanlı-Rus Savaşı

Osmanlı Devleti, Rusya’nın Balkanlar ve Karadeniz’deki yayılmacı politikalarına karşı savaş açtı.
Ancak bu savaş, Osmanlı’nın ağır yenilgisiyle sonuçlandı.
Savaş sonunda Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) imzalandı.

2. Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)

a. Maddeleri:

• Kırım Hanlığı bağımsız oldu (gerçekte Rusya’ya bağlı hale geldi)

• Rusya, Karadeniz’de donanma bulundurma ve ticaret yapma hakkı kazandı

• Rusya, İstanbul’da daimi elçilik açabilecek

• Rusya, Osmanlı topraklarındaki Ortodoksların koruyucusu olma hakkını elde etti

• Osmanlı, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti

b. Önemi:

• Osmanlı ilk kez Müslüman bir toprağı (Kırım) kaybetti

• Rusya, Osmanlı iç işlerine karışma imkânı kazandı

• Karadeniz artık Osmanlı denizi olmaktan çıktı

• Antlaşma, denge siyaseti zorunluluğunu ortaya çıkardı

3. Sonraki gelişmeler

• 1783’te Rusya, Kırım’ı resmen ilhak etti

• Osmanlı bu duruma sadece diplomatik tepki gösterebildi

• Bu dönemden itibaren Osmanlı, Rusya’nın en büyük tehdit olduğunu kabul etti

• Rusya’nın yayılmasını dengelemek için İngiltere ve Fransa ile yakınlaştı

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Küçük Kaynarca Antlaşması’nın sonuçlarından biri değildir?

A) Osmanlı’nın Karadeniz üzerindeki hâkimiyetinin sona ermesi
B) Rusya’nın Ortodoksların hamisi olma hakkını elde etmesi
C) Osmanlı’nın ilk kez büyük toprak kazanması
D) Kırım’ın Osmanlı’dan ayrılması
E) Osmanlı iç işlerine yabancı müdahalesinin başlaması

Doğru cevap: ✅ C) Osmanlı’nın ilk kez büyük toprak kazanması

Örnek soru 2

Osmanlı Devleti’nin Rusya’nın Karadeniz’e inmesini engellemek amacıyla yürüttüğü siyaset aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yeniçeri siyaseti
B) Yayılmacı siyaset
C) Denge siyaseti
D) Halifelik siyaseti
E) Tımar siyaseti

Doğru cevap: ✅ C) Denge siyaseti

Osmanlı’nın denge siyaseti ve büyük devletlerle ilişkiler

1. Denge siyaseti nedir?

Denge siyaseti, Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıl sonlarından itibaren büyük Avrupa devletleri arasındaki çıkar çatışmalarından faydalanarak varlığını sürdürme stratejisidir.
Amaç, özellikle Rusya’nın yayılmacı politikalarına karşı diğer Avrupalı güçlerin desteğini alabilmektir.

2. Bu siyasetin temel uygulamaları

3. 19. yüzyıl başında önemli olaylar

a. Napolyon’un Mısır’ı işgali (1798)

• Osmanlı, hem İngiltere hem de Rusya ile ittifak kurdu

• Bu olay, denge siyasetinin ilk başarılı örneklerinden biridir

b. 1804 Sırp İsyanı ve 1821 Yunan İsyanı

• Rusya, Balkanlardaki Slav ve Ortodoks toplulukları kışkırttı

• Osmanlı, bu isyanlara karşı yalnız kaldı → Yunanistan bağımsız oldu (1829 Edirne Antlaşması)

c. 1833 Hünkar İskelesi Antlaşması

• Osmanlı ile Rusya arasında imzalandı

• Boğazlar, Rusya lehine güvence altına alındı

• Bu durum, İngiltere ve Fransa’nın tepkisini çekti

d. 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi

• Boğazların tüm devletlere kapalı tutulması kararlaştırıldı

• Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki egemenliği yeniden güçlendi

• Denge siyaseti bu antlaşmayla yeniden başarı sağladı

4. Değerlendirme

• Denge siyaseti, toprak kayıplarını yavaşlattı ancak engelleyemedi

• Osmanlı diplomatik olarak daha aktif hale geldi

• Büyük devletlerin Osmanlı üzerindeki etki alanı arttı

• Bu süreçte Osmanlı, kendi bağımsız politikalarını oluşturmakta zorlandı

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin denge siyaseti uygulamasına örnek teşkil eden olaylardan biridir?

A) Karlofça Antlaşması
B) Kapitülasyonların kaldırılması
C) Napolyon’un Mısır’ı işgali sonrası İngiltere ve Rusya ile iş birliği yapılması
D) Tanzimat Fermanı’nın ilanı
E) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması

Doğru cevap: ✅ C) Napolyon’un Mısır’ı işgali sonrası İngiltere ve Rusya ile iş birliği yapılması

Örnek soru 2

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan ve Boğazları Rusya lehine güvence altına alan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

A) Paris Antlaşması
B) Edirne Antlaşması
C) Küçük Kaynarca Antlaşması
D) Hünkar İskelesi Antlaşması
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi

Doğru cevap: ✅ D) Hünkar İskelesi Antlaşması

19. yüzyılda Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma çabaları

1. Toprak bütünlüğü neden tehdit altındaydı?

19. yüzyılda Osmanlı Devleti;

• İç isyanlar (özellikle Balkanlar’da),

• Milliyetçilik akımları,

• Rusya’nın sıcak denizlere inme hedefi,

• Avrupa devletlerinin Osmanlı topraklarını paylaşma planları (Şark Meselesi)
  sebebiyle ciddi bir toprak kaybı tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.

2. Şark Meselesi nedir?

• Avrupalı devletlerin Osmanlı topraklarını paylaşma mücadelesine verilen isimdir.

• Osmanlı toprakları, “hasta adam” olarak görülüyordu.

• İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya ve Almanya bu meselede kendi çıkarlarını korumaya çalıştı.

3. Osmanlı’nın aldığı önlemler

a. Denge siyaseti devam ettirildi

• Büyük devletler arasında ittifaklar kurulmaya çalışıldı

• En çok İngiltere ve Fransa’dan destek alındı (özellikle 1853–1856 Kırım Savaşı sırasında)

b. Islahat hareketleri

• Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) ilan edildi
  → Amaç: Gayrimüslimlerin eşitliğini sağlamak ve dış müdahaleyi engellemek

• Bu fermanlarla Batı’ya reform görüntüsü verildi

c. Boğazlar siyaseti

• 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi → Osmanlı’nın egemenliğini koruyan önemli bir adım

• 1878 Berlin Antlaşması ile bazı topraklar kaybedildi, ama bağımsızlık tamamen engellenemedi

4. Kırım Savaşı (1853–1856)

• Osmanlı, İngiltere ve Fransa ile birlikte Rusya’ya karşı savaştı

• Rusya mağlup oldu

• 1856 Paris Antlaşması imzalandı
  → Osmanlı, Avrupa devleti sayıldı
  → Ancak iç işlerine Avrupa’nın karışma hakkı da doğdu

5. Değerlendirme

• Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda savaş, diplomasi ve reformlarla toprak bütünlüğünü korumaya çalıştı

• Ancak bu çabalar, uzun vadede başarısız oldu

• Balkanlar’daki bağımsızlık hareketleri engellenemedi

• Büyük devletlerin baskısı sürekli arttı

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi “Şark Meselesi” kavramının içeriğini en doğru şekilde açıklar?

A) Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarını kaybetme süreci
B) Avrupalıların Osmanlı topraklarını paylaşma mücadelesi
C) Osmanlı’nın Hindistan ticaretini geliştirme projesi
D) Osmanlı’nın Çin ile yaptığı diplomatik ilişkiler
E) Osmanlı’nın Japonya’yla ilk teması

Doğru cevap: ✅ B) Avrupalıların Osmanlı topraklarını paylaşma mücadelesi

Örnek soru 2

1856 Paris Antlaşması ile Osmanlı Devleti hangi statüyü kazanmıştır?

A) Sömürge devlet
B) Mutlak bağımsız ülke
C) Avrupa devleti
D) Bağımsız İslam devleti
E) Rusya’nın müttefiki

Doğru cevap: ✅ C) Avrupa devleti

Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi Testi

1.

Osmanlı Devleti’nin ilk kez bir Müslüman toprağını kaybettiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karlofça Antlaşması
B) Küçük Kaynarca Antlaşması
C) Edirne Antlaşması
D) Bükreş Antlaşması
E) Paris Antlaşması

2.

Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya’nın elde ettiği haklardan biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Boğazları kullanma hakkı
B) Osmanlı donanmasına komuta etme hakkı
C) Ortodoksların koruyuculuğu
D) İstanbul’u işgal etme hakkı
E) Kapitülasyonları kaldırma hakkı

3.

Osmanlı Devleti’nin büyük devletler arasındaki çıkar çatışmalarından faydalanarak varlığını sürdürmeye çalıştığı dış politika anlayışı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yayılma siyaseti
B) Halifelik siyaseti
C) Denge siyaseti
D) İzolasyon siyaseti
E) Kapitülasyon siyaseti

4.

Napolyon’un Mısır’ı işgali üzerine Osmanlı Devleti hangi iki devletle ittifak kurmuştur?

A) Fransa – Prusya
B) İngiltere – Avusturya
C) İngiltere – Rusya
D) Rusya – Almanya
E) Fransa – İtalya

5.

Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ve Boğazları Rusya lehine güvence altına alan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

A) Küçük Kaynarca Antlaşması
B) Edirne Antlaşması
C) Hünkar İskelesi Antlaşması
D) Paris Antlaşması
E) Berlin Antlaşması

6.

Boğazlar üzerindeki Osmanlı egemenliğini uluslararası alanda tanıyan 1841 tarihli antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

A) Londra Boğazlar Sözleşmesi
B) Paris Antlaşması
C) Berlin Antlaşması
D) Uşi Antlaşması
E) Bükreş Antlaşması

7.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü korumak için başvurduğu yöntemlerden biri değildir?

A) Denge siyaseti
B) Islahat fermanları
C) Yabancı himayesine girme
D) Diplomasiyi kullanma
E) Askerî ittifaklar kurma

8.

Osmanlı Devleti’nde Şark Meselesi hangi durumu ifade eder?

A) Osmanlı’nın Doğu’daki sınırlarını genişletme planı
B) Osmanlı’nın batılılaşma süreci
C) Avrupa devletlerinin Osmanlı topraklarını paylaşma mücadelesi
D) Osmanlı’nın Hint ticaret yollarını koruma planı
E) Osmanlı’nın Japonya ile ilk ilişkisi

9.

1856 Paris Antlaşması ile Osmanlı Devleti hangi statüyü kazanmıştır?

A) Sömürge ülke
B) Avrupa devleti
C) Asya devleti
D) Halifelik merkezi
E) Rusya’nın müttefiki

10.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü korumaya yönelik başarısızlıkla sonuçlanan bir gelişmedir?

A) 1839 Tanzimat Fermanı
B) 1856 Islahat Fermanı
C) 1856 Paris Antlaşması
D) 1878 Berlin Antlaşması
E) 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi

✅ Cevap Anahtarı

1. B

2. C

3. C

4. C

5. C

6. A

7. C

8. C

9. B

10. D