XXI. Yüzyılın Eşiğinde Türkiye ve Dünya

Bu ünitede, 1980 sonrası küresel gelişmeler, Soğuk Savaş’ın sona ermesi, teknolojik ve ekonomik dönüşümler, Türkiye’nin iç ve dış politikasındaki değişimler ve küreselleşme süreci ele alınacaktır.

20. yüzyılın son çeyreği, dünyada Soğuk Savaş’ın bitişi, bilişim devrimi, neo-liberal ekonomi politikaları, etnik çatışmalar, terör tehdidi ve küresel etkileşimlerin artması ile şekillenmiştir.

Türkiye ise bu süreçte; dış politikada yeni bölgesel ilişkiler, AB üyelik süreci, ekonomik krizler, siyasal dönüşümler ve toplumsal hareketlerle karşı karşıya kalmıştır.

Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve küresel düzende değişim

1. Soğuk Savaş’ın sonu (1989–1991)

• 1989: Berlin Duvarı’nın yıkılması

• 1991: Sovyetler Birliği’nin dağılması

• ABD ve Batı, ideolojik rekabette üstünlük kazandı

• Soğuk Savaş dönemi sona erdi, tek kutuplu dünya düzeni oluştu

2. Yeni dünya düzeni (1990’lar sonrası)

🟦 Siyasal açıdan:

• Demokrasi, insan hakları ve serbest piyasa değerleri öne çıktı

• Eski Sovyet ülkeleri bağımsız oldu: Kazakistan, Azerbaycan, Ukrayna, vb.

• ABD küresel liderliğe yükseldi

🟨 Ekonomik açıdan:

• Neo-liberal ekonomi (serbest ticaret, özelleştirme, devletin küçülmesi) benimsendi

• Uluslararası şirketler güç kazandı

• Dünya ticareti hızla arttı

🟩 Teknolojik açıdan:

• Bilişim ve internet devrimi yaşandı

• İletişim hızı ve erişilebilirlik arttı

• Eğitim, sağlık, medya, üretim alanlarında dönüşüm yaşandı

3. Yeni tehditler ve krizler

• Etnik çatışmalar: Bosna, Kosova, Ruanda, Irak…

• Terörizm: El-Kaide (11 Eylül 2001 saldırısı), IŞİD vb.

• Çevre sorunları: Küresel ısınma, doğal kaynakların tükenmesi

• Göç hareketleri ve mülteci krizleri

4. Küreselleşme süreci

• Kültürler, toplumlar, ekonomiler birbirine daha bağımlı hâle geldi

• Kültürel etkileşim arttı (medya, internet, turizm)

• Ancak kimlik arayışları, milliyetçilik, yabancı düşmanlığı da yükseldi

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Soğuk Savaş’ın sona erdiğini simgeleyen gelişmelerden biridir?

A) NATO’nun genişlemesi
B) Marshall Planı’nın uygulanması
C) Berlin Duvarı’nın yıkılması
D) Varşova Paktı’nın kurulması
E) Vietnam Savaşı’nın başlaması

Doğru cevap: ✅ C) Berlin Duvarı’nın yıkılması

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Soğuk Savaş sonrası dönemde ortaya çıkan tehditlerden biri değildir?

A) Terörizm
B) Çevre sorunları
C) Ekonomik bağımsızlık
D) Etnik çatışmalar
E) Mülteci krizleri

Doğru cevap: ✅ C) Ekonomik bağımsızlık

XXI. yüzyıla girerken Türkiye’nin iç ve dış politikası

1. İç politik gelişmeler

🟨 1980 sonrası siyasi yapı

• 1980 Darbesi sonrası askeri yönetim

• 1982 Anayasası kabul edildi → özgürlükler sınırlandı

• 1983: Anavatan Partisi (Turgut Özal) iktidara geldi

🟨 1990’lar siyasi krizler dönemi

• Koalisyon hükümetleri, siyasi istikrarsızlık

• 28 Şubat 1997 postmodern darbesi
  → Laiklik ekseninde tartışmalar arttı

🟨 2000’ler: Dönüşüm süreci

• 2001 ekonomik krizi → yapısal reformlar

• 2002: Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) iktidara geldi

• Demokratikleşme, AB uyum yasaları, anayasa reformları gündeme geldi

2. Dış politik gelişmeler

🟦 Avrupa Birliği ile ilişkiler

• 1963: Ankara Anlaşması

• 1996: Gümrük Birliği

• 2005: Tam üyelik müzakereleri başladı
  → Ancak siyasi ve insan hakları gerekçeleriyle süreç yavaşladı

🟦 ABD ve NATO ilişkileri

• Türkiye, NATO içinde önemli bir askerî ortak

• 1991 Körfez Savaşı ve 2003 Irak Savaşı süreçlerinde rol oynadı

• Terörle mücadelede (PKK, DEAŞ) destek beklentisi öne çıktı

🟦 Komşularla ilişkiler

• “Komşularla sıfır sorun” politikası öne çıktı

• Suriye, İran, Irak ile ekonomik ve diplomatik ilişkiler geliştirildi

• Ancak Arap Baharı ve iç savaşlar, dengeyi bozdu

3. Toplumsal dönüşümler

• Kentleşme ve göç hızlandı

• Genç nüfusun artışı, eğitim ve istihdam baskısı oluşturdu

• Medya ve internetin yaygınlaşması, toplumda yeni kimlik ve talepleri gündeme taşıdı

• Kadın hakları, çevre bilinci, sivil toplum hareketleri güç kazandı

4. Ekonomik gelişmeler

• 1980 sonrası serbest piyasa ekonomisi benimsendi

• 2000’li yıllarda büyüme artarken, dışa bağımlılık da arttı

• İhracat odaklı kalkınma, altyapı yatırımları ön plandaydı

• 2008 Küresel Krizi → dünya ekonomisini olduğu gibi Türkiye’yi de etkiledi

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi 1980 sonrası Türkiye’de uygulamaya konulan ekonomik politikaların temel özelliklerinden biridir?

A) Korumacı ekonomi
B) Planlı devlet ekonomisi
C) Serbest piyasa ekonomisi
D) Tarım destekleme sistemi
E) Kapalı ekonomi modeli

Doğru cevap: ✅ C) Serbest piyasa ekonomisi

Örnek soru 2

Türkiye’nin Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başladığı yıl aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1963
B) 1987
C) 1996
D) 2002
E) 2005

Doğru cevap: ✅ E) 2005

Kavram Haritası: XXI. Yüzyılın Eşiğinde Türkiye ve Dünya

🔹 1. Soğuk Savaş’ın Sonu ve Yeni Dünya Düzeni

🔹 2. Küreselleşme Süreci

🔹 3. Türkiye’de İç Politika (1980 sonrası)

🔹 4. Türkiye’nin Dış Politikası

🔹 5. Toplumsal Dönüşümler

• Kentleşme ve göç hızlandı

• Genç nüfus arttı → eğitim, istihdam, teknolojiye erişim önem kazandı

• Kadın hakları, çevre bilinci, sivil toplum hareketleri gelişti

• Medya ve internet, kamuoyu oluşturma gücünü artırdı

XXI. Yüzyılın Eşiğinde Türkiye ve Dünya Testi

1.

Soğuk Savaş’ın sona erdiğini simgeleyen gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) NATO’nun kurulması
B) Berlin Duvarı’nın yıkılması
C) Marshall Planı’nın uygulanması
D) Körfez Savaşı’nın başlaması
E) AB’nin genişleme süreci

2.

Aşağıdakilerden hangisi Soğuk Savaş sonrası dönemde ortaya çıkan tehditlerden biri değildir?

A) Terörizm
B) Etnik çatışmalar
C) Küresel ısınma
D) Sürekli savaş hâli
E) Göç hareketleri

3.

Aşağıdaki ülkelerden hangisi Soğuk Savaş sonrası bağımsızlığını kazanmıştır?

A) Polonya
B) Yunanistan
C) Azerbaycan
D) Bulgaristan
E) Türkiye

4.

Neo-liberal ekonomi politikalarının temel özelliklerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devletin ekonomideki rolünü artırmak
B) Merkezî planlamayı güçlendirmek
C) Serbest piyasa ve özelleştirmeyi teşvik etmek
D) Tarımsal korumacılığı artırmak
E) Dış ticareti sınırlandırmak

5.

Aşağıdakilerden hangisi 1980 sonrası Türkiye’nin iç politikasında yaşanan gelişmelerdendir?

A) Saltanatın ilanı
B) Tek partiye dönüş
C) 1982 Anayasası’nın kabulü
D) Meclis’in kapatılması
E) Osmanlıcılık fikrinin benimsenmesi

6.

2001 ekonomik krizinden sonra Türkiye’de yaşanan önemli gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi
B) Anavatan Partisi’nin yeniden kuruluşu
C) Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidara gelmesi
D) 28 Şubat sürecinin başlaması
E) NATO’dan çıkılması

7.

Türkiye’nin Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başladığı yıl aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1963
B) 1987
C) 1996
D) 2005
E) 2010

8.

“Komşularla sıfır sorun” politikası aşağıdakilerden hangisinin bir yansımasıdır?

A) Türkiye’nin dışa kapanma politikası
B) Komşularla ekonomik rekabetin artırılması
C) Bölgesel barış ve istikrara önem verme
D) Soğuk Savaş’a dönme arzusu
E) Batı’dan uzaklaşma

9.

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin 2000’li yıllardaki toplumsal dönüşüm alanlarından biridir?

A) Halifeliğin ilanı
B) Kentleşme ve iç göçün azalması
C) Kadın hakları, medya ve sivil toplumun güçlenmesi
D) Meşrutiyet rejiminin kurulması
E) Tek parti sistemine dönüş

10.

Aşağıdakilerden hangisi XXI. yüzyıla girerken dünya genelinde yaşanan gelişmelerden biridir?

A) İmparatorlukların güçlenmesi
B) Millî sınırların ortadan kalkması
C) İnternet ve iletişim devrimi
D) Tarım toplumuna geçiş
E) Sömürgeciliğin yayılması

✅ Cevap Anahtarı

1. B

2. D

3. C

4. C

5. C

6. C

7. D

8. C

9. C

10. C