TYT Coğrafya Türkiye’nin Yer Şekilleri

Türkiye, dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olup üç farklı kıta arasında yer alan stratejik bir konuma sahiptir. Türkiye’nin yer şekilleri; dağlar, platolar, ovalar ve kıyı şekilleri gibi unsurlardan oluşur. Bu ünite, Türkiye’nin jeolojik yapısı, yer şekilleri ve bu şekillerin ekonomik ve sosyal yaşama etkilerini ele alacaktır.

📌 Türkiye’nin yer şekilleri, dağlık ve engebeli bir yapıya sahiptir.
📌 Fay hatları, volkanik araziler, akarsular ve rüzgarların etkisiyle şekillenmiştir.
📌 Yer şekilleri, tarım, ulaşım ve sanayi faaliyetlerini doğrudan etkiler.

Bu ünitede aşağıdaki konular ele alınacaktır:

1. Türkiye’nin Jeolojik Yapısı ve Arazinin Genel Özellikleri
2. Türkiye’de Dağlar ve Özellikleri
3. Türkiye’de Ovalar ve Platolar
4. Türkiye’de Kıyı Tipleri ve Kıyı Şekilleri
5. Yer Şekillerinin Ekonomik ve Sosyal Yaşama Etkileri

TÜRKİYE’NİN JEOLOJİK YAPISI VE ARAZİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

📌 Türkiye, Alp-Himalaya orojenez kuşağında yer aldığı için genç ve dağlık bir yapıya sahiptir.

✅ Türkiye’nin jeolojik geçmişi:

• I. Zaman (Paleozoik): Masif araziler oluşmuştur (Zonguldak, Yıldız Dağları).
• II. Zaman (Mezozoik): Tethys Denizi’nde tortulanma yaşanmıştır.
• III. Zaman (Tersiyer): Alp-Himalaya kıvrımları ile Türkiye’nin dağları oluşmuştur.
• IV. Zaman (Kuvaterner): Ege Denizi’nin oluşumu, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının açılması bu dönemde gerçekleşmiştir.

✅ Türkiye’nin yer şekilleri genel özellikleri:

• Dağlık ve engebelidir.
• Ortalama yükseltisi 1.132 metredir.
• Ege kıyıları girintili-çıkıntılı bir yapıdadır.
• Doğu Anadolu, en yüksek ve engebeli bölgedir.

📌 Örnek:

• Ege kıyılarında horst ve grabenler yaygındır.
• İstanbul ve Çanakkale Boğazları, IV. Zaman’da oluşmuştur.

TÜRKİYE’DE DAĞLAR VE ÖZELLİKLERİ

📌 Türkiye’de dağlar oluşumlarına göre ikiye ayrılır:

✅ Kıvrım Dağları:

• Alp-Himalaya kuşağına bağlı olarak oluşmuştur.
• Doğu Anadolu ve Karadeniz’de yaygındır.
• Örnek: Toroslar, Kuzey Anadolu Dağları, Doğu Anadolu Dağları.

✅ Kırık Dağlar:

• Ege Bölgesi’nde horst ve grabenler olarak oluşmuştur.
• Örnek: Kaz Dağı, Bozdağlar, Aydın Dağları.

📌 Türkiye’nin önemli dağları:

• Kuzey Anadolu Dağları: Kaçkar, Ilgaz, Küre.
• Toroslar: Aladağlar, Bey Dağları, Bolkar Dağları.
• Doğu Anadolu: Ağrı, Süphan, Tendürek, Nemrut (Volkanik).
• Ege’de kırıklı dağlar: Bozdağlar, Yunt Dağı.

📌 Örnek:

• Ağrı Dağı, Türkiye’nin en yüksek dağıdır (5.137 m).
• Toroslar, Akdeniz Bölgesi’ni iç bölgelere bağlayan geçitlere sahiptir.

TÜRKİYE’DE OVALAR VE PLATOLAR

📌 Türkiye’de ovalar, akarsuların taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur ve tarım için önemlidir.

✅ Ova Tipleri:

• Delta Ovaları: Akarsuların denize taşıdığı alüvyonlarla oluşur.
  • Örnek: Çukurova (Seyhan-Ceyhan), Bafra Ovası (Kızılırmak).
• Tektonik Ovalar: Fay hatları boyunca oluşmuştur.
  • Örnek: Gediz Ovası, Bursa Ovası.
• Karstik Ovalar: Kireç taşı (kalker) üzerinde oluşur.
  • Örnek: Teke ve Taşeli Platoları çevresindeki ovalar.

📌 Türkiye’de platolar, yüksek düzlükler olup genellikle tarım ve hayvancılık faaliyetleri için uygundur.

✅ Önemli Platolar:

• İç Anadolu: Obruk, Cihanbeyli (tarıma elverişli).
• Doğu Anadolu: Erzurum-Kars (hayvancılık gelişmiştir).
• Ege ve Akdeniz: Taşeli, Teke (karstik).

📌 Örnek:

• Konya Ovası, Türkiye’nin en büyük tarım ovalarından biridir.
• Erzurum-Kars platosu, büyükbaş hayvancılığa elverişlidir.

TÜRKİYE’DE KIYI TİPLERİ VE KIYI ŞEKİLLERİ

📌 Türkiye’de kıyılar, yer şekillerine bağlı olarak farklılık gösterir.

✅ Karadeniz ve Akdeniz kıyıları:

• Dağlar kıyıya paralel uzandığı için girintili çıkıntılı değildir.
• Doğal liman azdır, kıyı şeridi düzdür.

✅ Ege kıyıları:

• Dağlar kıyıya dik uzandığı için girintili çıkıntılıdır.
• Doğal limanlar ve koylar fazladır.

✅ Marmara kıyıları:

• Hem Karadeniz hem de Akdeniz kıyı özellikleri gösterir.
• İstanbul ve Çanakkale Boğazları buradadır.

📌 Örnek:

• Karadeniz kıyılarında falezler yaygındır.
• Ege kıyılarında körfezler ve koylar fazladır.

YER ŞEKİLLERİNİN EKONOMİK VE SOSYAL YAŞAMA ETKİLERİ

📌 Türkiye’nin yer şekilleri, tarım, ulaşım, sanayi ve yerleşim alanlarını etkiler.

✅ Tarıma etkisi:

• Ovalar ve alüvyal topraklar tarım için uygundur.
• Doğu Anadolu ve Karadeniz’de tarım arazileri sınırlıdır.

✅ Ulaşıma etkisi:

• Dağlık ve engebeli bölgelerde kara ve demiryolu yapımı zorlaşır.
• Ege’de ulaşım daha kolaydır çünkü dağlar kıyıya diktir.

✅ Sanayi ve yerleşime etkisi:

• Büyük sanayi tesisleri genellikle düzlük alanlarda kurulmuştur.
• Marmara Bölgesi, sanayi ve ticaret açısından en gelişmiş bölgedir.

📌 Örnek:

• İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirler, ulaşım kolaylığı nedeniyle gelişmiştir.
• Çukurova, Türkiye’nin en verimli tarım alanlarından biridir.

SONUÇ VE ÖZET

📌 Türkiye’nin yer şekilleri dağlık ve engebelidir.

✅ Ovalar ve platolar tarım ve hayvancılık için önemlidir.
✅ Dağlar, ulaşımı zorlaştırırken turizmi geliştirebilir.
✅ Kıyı şekilleri, deniz ticareti ve turizm açısından önemlidir.

📌 Bu bilgiler, Türkiye’nin coğrafi yapısını ve ekonomik faaliyetlerini anlamamıza yardımcı olacaktır.

Türkiye’nin Yer Şekilleri Ünitesi 10 Soruluk Test

1. Türkiye’nin yer şekillerinin engebeli olmasının temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Karstik arazilerin fazla olması
b) Türkiye’nin genç oluşumlu bir ülke olması
c) İklim çeşitliliğinin fazla olması
d) Okyanus akıntılarının etkisi
e) Bitki örtüsünün yoğun olması

2. Türkiye’de en yüksek ortalama yükseltiye sahip bölge aşağıdakilerden hangisidir?
a) İç Anadolu
b) Ege
c) Marmara
d) Doğu Anadolu
e) Akdeniz

3. Türkiye’de kıyıya paralel uzanan dağların en belirgin etkisi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Akarsuların uzunluklarının artmasını sağlaması
b) Kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı kolaylaştırması
c) Kıyıda ve iç kesimlerde farklı iklim tiplerinin görülmesine neden olması
d) Kıyı bölgelerinde yerleşim alanlarının geniş olmasını sağlaması
e) Kıyı ovalarının geniş ve verimli olmasına katkı sağlaması

4. Aşağıdaki dağlardan hangisi volkanik kökenlidir?
a) Toros Dağları
b) Kaçkar Dağları
c) Süphan Dağı
d) Ilgaz Dağları
e) Yıldız Dağları

5. Türkiye’de kırıklı dağların en yaygın olduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?
a) Karadeniz
b) İç Anadolu
c) Ege
d) Marmara
e) Güneydoğu Anadolu

6. Aşağıdaki ovalardan hangisi delta ovasıdır?
a) Muş Ovası
b) Konya Ovası
c) Bafra Ovası
d) Erzurum Ovası
e) Malatya Ovası

7. Türkiye’de platoların en yaygın olduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?
a) İç Anadolu
b) Karadeniz
c) Akdeniz
d) Marmara
e) Doğu Anadolu

8. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de kıyıya dik uzanan dağlara sahip bir bölgedir?
a) Karadeniz
b) Akdeniz
c) Marmara
d) Ege
e) Doğu Anadolu

9. Türkiye’deki en büyük karstik plato aşağıdakilerden hangisidir?
a) Cihanbeyli
b) Obruk
c) Taşeli
d) Erzurum-Kars
e) Haymana

10. İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının oluşumu hangi jeolojik dönemde gerçekleşmiştir?
a) I. Zaman (Paleozoik)
b) II. Zaman (Mezozoik)
c) III. Zaman (Tersiyer)
d) IV. Zaman (Kuvaterner)
e) Prekambriyen

CEVAP ANAHTARI

1. b) Türkiye’nin genç oluşumlu bir ülke olması
2. d) Doğu Anadolu
3. c) Kıyıda ve iç kesimlerde farklı iklim tiplerinin görülmesine neden olması
4. c) Süphan Dağı
5. c) Ege
6. c) Bafra Ovası
7. a) İç Anadolu
8. d) Ege
9. c) Taşeli
10. d) IV. Zaman (Kuvaterner)