Tarih ve Zaman Konu Anlatımı

Tarih, geçmişi anlamamızı sağlayan ve insanlığın ortak hafızasını oluşturan bir bilim dalıdır. Tarih bilimi, insan topluluklarının geçmişte yaşadığı olayları, bu olayların sebeplerini ve sonuçlarını belirli yöntemler kullanarak inceler. Geçmişin bilinmesi, bugün yaşanan gelişmeleri anlamamızı ve geleceğe dair daha bilinçli adımlar atmamızı sağlar. Tarih sadece savaşları ve devlet yönetimlerini değil, aynı zamanda kültürel, sosyal ve ekonomik değişimleri de kapsar. Bu yüzden tarih bilimi, insanlık tarihine dair geniş bir perspektif sunarak bireylere ve toplumlara kimlik kazandırır.

Bu ünitede, tarih biliminin tanımı, kapsamı ve temel ilkelerinin yanı sıra tarihin temel kaynakları ve olayları incelenirken dikkat edilmesi gereken unsurlar ele alınacaktır. Ayrıca tarih bilimine yardımcı disiplinler, tarihin neden öğrenilmesi gerektiği ve Türklerin tarih boyunca kullandığı takvim sistemleri de detaylı bir şekilde işlenecektir. Zaman kavramının tarihteki yeri ve öneminin yanı sıra, tarih yazımında kullanılan kavramlar olan milat ve yüzyıl (asır) kavramları da açıklanacaktır.

Şimdi, bu ünitedeki konuları tek tek ele alarak tarih biliminin temel yapı taşlarını anlamaya başlayalım.

Tarihin Tanımı

Tarih, insan topluluklarının geçmişte yaşadığı olayları, bu olayların sebeplerini, süreçlerini ve sonuçlarını neden-sonuç ilişkisi içinde, belgeler ışığında ve objektif bir şekilde inceleyen bilim dalıdır. Tarih bilimi, sadece geçmişi anlatmakla kalmaz, aynı zamanda bu olayların günümüze etkilerini ve geleceğe yönelik çıkarımlar yapmamızı da sağlar.

Tarih Bilimi Nedir?

Tarih bilimi, geçmişte meydana gelen olayları araştıran, bu olayları belgelere dayandırarak yorumlayan ve insanlığın gelişimini inceleyen bir bilim dalıdır. Tarih bilimi olayları anlatırken kronolojik sıralamaya dikkat eder ve yorum yaparken neden-sonuç ilişkisini göz önünde bulundurur.

Tarih Biliminin Konusu

Tarih biliminin konusu insan ve insan topluluklarının geçmişte meydana getirdiği olaylardır. Bu olaylar; savaşlar, göçler, ekonomik faaliyetler, kültürel değişimler, devletlerin kuruluşu ve yıkılışı gibi geniş bir yelpazeyi kapsar. Ayrıca bireylerin ve toplumların yaşam tarzları, gelenekleri, inançları ve teknolojik gelişmeleri de tarih biliminin inceleme alanına girer.

Tarih Biliminin Temel İlkeleri

Tarih bilimi bazı temel ilkelere dayanır. Bu ilkeler, olayların bilimsel ve objektif bir şekilde incelenmesini sağlar:

• Olgusallık (Belgeye Dayanma): Tarihi olaylar somut belgelerle desteklenmelidir.
• Neden-Sonuç İlişkisi: Her olayın bir nedeni ve sonucu vardır, bu ilişki göz ardı edilemez.
• Kronoloji (Zaman Dizini): Olaylar meydana geldikleri tarihe göre sıralanmalıdır.
• Objektiflik (Tarafsızlık): Tarihçi olaylara kendi duygu ve düşüncelerini katmamalıdır.
• Yer ve Zaman Belirtme: Bir olayın nerede ve ne zaman gerçekleştiği önemlidir.

Tarih Biliminin Özellikleri

• Tarih, insan topluluklarının geçmişini inceler.
• Olayları belirli bir kronolojik sıraya göre ele alır.
• Kaynaklara ve belgelere dayanarak araştırma yapar.
• Tekrarı mümkün olmayan olayları inceler.
• Objektif bir bakış açısıyla neden-sonuç ilişkisi kurar.
• İnsan toplumlarının sosyal, ekonomik ve kültürel yapısını anlamamızı sağlar.

Tarih Biliminin Temel Kaynakları

Tarih biliminde araştırmalar yapılırken bazı kaynaklar kullanılır. Bu kaynaklar ikiye ayrılır:

1. Birincil Kaynaklar (Ana Kaynaklar): Olayın yaşandığı döneme ait belgeler, yazıtlar, günlükler, resmi kayıtlar, kitabeler, paralar, mühürler, mimari yapılar vb.
2. İkincil Kaynaklar: Olaydan sonra hazırlanmış tarih kitapları, makaleler, ansiklopediler gibi çalışmalardır.

Tarih Biliminin Önemi

Tarih bilimi, insanlığın geçmişini anlamamızı ve bugün ile gelecek arasında bağlantılar kurmamızı sağlar. Tarihi bilmek, geçmişte yapılan hatalardan ders çıkarmayı ve aynı hataları tekrarlamamayı sağlar. Aynı zamanda bireylere ve toplumlara kimlik kazandırır, milli ve kültürel bilinci geliştirir.

Tarih Biliminin Faydaları

• Geçmişi anlamamızı ve geleceğe yön vermemizi sağlar.
• Toplumlar arası kültürel etkileşimleri açıklar.
• Millet bilincini ve kimlik oluşumunu destekler.
• Olayların nedenlerini ve sonuçlarını öğrenmemizi sağlar.
• Araştırma ve analiz yeteneğini geliştirir.

Tarihi Olayların Özellikleri

• Tekrarı mümkün değildir: Tarihi olaylar bir kez yaşanır ve birebir aynı şekilde tekrar edilemez.
• Belgelere dayanır: Tarihi olayların ispatı için yazılı veya sözlü kaynaklara ihtiyaç vardır.
• Neden-sonuç ilişkisi içerir: Bir olayın gerçekleşme nedeni ve sonucunda ortaya çıkan değişimler tarihçiler tarafından incelenir.
• Mekan ve zaman bilgisi gerektirir: Tarihi olayların doğru anlaşılması için nerede ve ne zaman meydana geldiğinin bilinmesi gerekir.

Tarihi Olaylar İncelenirken Uyulması Gereken Kurallar

• Olaylar tarafsız bir şekilde ele alınmalıdır.
• Kaynaklar güvenilir olmalı ve çapraz doğrulama yapılmalıdır.
• Olaylar neden-sonuç ilişkisi içinde incelenmelidir.
• Kronolojik sıralama takip edilmelidir.
• Olaylar yalnızca yerel değil, global bağlamda da değerlendirilmelidir.

Tarihe Yardımcı Bilimler

Tarih bilimi tek başına yeterli olmayabilir, bu nedenle farklı bilim dallarından yararlanır:

• Arkeoloji: Kazılarla tarihi kalıntıları inceler.
• Antropoloji: İnsan topluluklarının kültürel ve fiziksel gelişimini araştırır.
• Coğrafya: Olayların gerçekleştiği yerin fiziksel ve beşeri özelliklerini inceler.
• Etnografya: Toplumların geleneklerini, örf ve adetlerini araştırır.
• Paleografi: Eski yazıları inceler.
• Nümizmatik: Eski paraları inceler.
• Epigrafi: Kitabeleri inceler.
• Diplomatik: Eski resmi belgeleri inceler.

Neden Tarih Öğrenmeliyiz?

• Geçmişten ders almak ve aynı hataları tekrarlamamak için.
• Milli ve kültürel bilinci güçlendirmek için.
• İnsanlığın gelişimini ve medeniyetin oluşumunu anlamak için.
• Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurma becerisi kazanmak için.

Türklerin Kullandığı Takvimler

Türkler tarih boyunca farklı takvim sistemleri kullanmışlardır. Bunlar:

• 12 Hayvanlı Türk Takvimi
• Hicri Takvim
• Celali Takvim
• Rumi Takvim
• Miladi Takvim

12 Hayvanlı Türk Takvimi

• Güneş yılı esasına dayanır.
• 12 yılda bir döngü tamamlanır.
• Her yıl bir hayvan adıyla anılır.

Hicri Takvim

• Ay yılı esasına dayanır.
• İslam dünyasında yaygın olarak kullanılmıştır.
• Başlangıcı 622 yılıdır (Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicreti).

Celali Takvim

• Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde oluşturulmuştur.
• Güneş yılına göre düzenlenmiştir.
• Başlangıç tarihi 1079’dur.

Rumi Takvim

• Osmanlı Devleti’nde resmi takvim olarak kullanılmıştır.
• Güneş yılına göre düzenlenmiştir.
• Miladi takvimle benzerlik gösterir.

Miladi Takvim

• Günümüzde kullanılan uluslararası takvimdir.
• Güneş yılı esasına dayanır.
• Hz. İsa’nın doğumu milat olarak kabul edilmiştir.

Milat Kavramı

Milat, önemli bir olayın başlangıç noktasıdır. Miladi takvimde Hz. İsa’nın doğumu milat olarak kabul edilir.

Yüzyıl (Asır) Kavramı

Yüzyıl, 100 yıllık zaman dilimini ifade eder. Örneğin, 20. yüzyıl 1901-2000 yılları arasını kapsar. Yüzyıl hesaplamalarında şu formül kullanılır:
(Yıl / 100) + 1 → Örneğin 1453 yılı (1453/100) + 1 = 15. yüzyıl olarak kabul edilir.

Tarih ve Zaman Ünitesi Testi

1. Tarih biliminin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Geçmiş olayları mitolojik unsurlarla süslemek
B) Geçmişte yaşanan olayları sebep-sonuç ilişkisi içinde incelemek
C) Geçmişte yaşanan olayları olduğu gibi aktarmak, yorum yapmamak
D) Sadece savaşlar ve devlet yönetimiyle ilgilenmek
E) Olayları yalnızca kahramanlık yönüyle ele almak

2. Aşağıdakilerden hangisi tarih biliminin temel ilkelerinden biri değildir?
A) Kronolojik sıralama
B) Objektiflik
C) Belgelere dayanma
D) Yoruma dayalı hikayeleştirme
E) Neden-sonuç ilişkisi kurma

3. “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa, değişmeyen hakikat insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.” sözünden yola çıkarak tarih bilimiyle ilgili hangi ilke vurgulanmaktadır?
A) Tarih biliminde yorum yapılmamalıdır.
B) Tarihçiler tamamen tarafsız olmalıdır.
C) Tarihi olaylar yeniden yaşanabilir.
D) Tarihi olaylar, neden-sonuç ilişkisi içinde ele alınmalıdır.
E) Tarih yazımı, belgelere ve gerçeklere dayanmalıdır.

4. Aşağıdakilerden hangisi tarih bilimine yardımcı bilim dallarından biri değildir?
A) Antropoloji
B) Biyoloji
C) Arkeoloji
D) Coğrafya
E) Epigrafi

5. Aşağıdakilerden hangisi tarihi olayların özelliklerinden biri değildir?
A) Tekrar edilemez olması
B) Belgelerle desteklenmesi
C) Neden-sonuç ilişkisi içermesi
D) Sadece yazılı kaynaklara dayanması
E) Mekân ve zaman bilgisinin önemli olması

6. 12 Hayvanlı Türk Takvimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Ay yılı esasına dayanır.
B) Osmanlılar tarafından kullanılmıştır.
C) Güneş yılı esasına dayanır.
D) İslamiyet’in kabulüyle birlikte yaygınlaşmıştır.
E) Hz. Ömer döneminde oluşturulmuştur.

7. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde kullanılan takvimlerden biridir?
A) Hicri Takvim
B) Maya Takvimi
C) Çin Takvimi
D) Gregoryen Takvim
E) Sümer Takvimi

8. “Milat” kavramı neyi ifade eder?
A) Tarih öncesi çağları
B) Hz. İsa’nın doğumunu esas alan başlangıç noktasını
C) 100 yıllık zaman dilimini
D) Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu
E) Takvimlerin başlangıç tarihini belirleyen bir sistem

9. 2024 yılı hangi yüzyıla aittir?
A) 18. yüzyıl
B) 19. yüzyıl
C) 20. yüzyıl
D) 21. yüzyıl
E) 22. yüzyıl

10. Aşağıdakilerden hangisi Rumi Takvim ile ilgili doğru bir bilgidir?
A) Ay yılı esasına dayanır.
B) Osmanlı Devleti’nde kullanılmıştır.
C) Hz. Muhammed’in hicreti esas alınmıştır.
D) 12 hayvanlı döngüye sahiptir.
E) Türkiye Cumhuriyeti’nde resmi olarak kullanılmıştır.

Cevap Anahtarı:

1 – B
2 – D
3 – E
4 – B
5 – D
6 – C
7 – A
8 – B
9 – D
10 – B