TYT Türkçe Cümle Türleri Konu Anlatımı

📌 Cümleler, duygu ve düşüncelerimizi ifade eden en temel dil yapılarını oluşturur.
📌 Bir cümlenin yapısı, anlamı ve yüklemin türü gibi özellikler, onun farklı türlere ayrılmasını sağlar.
📌 Cümle türlerini bilmek, metinleri daha iyi anlamamıza, anlatım bozukluklarını tespit etmemize ve TYT Türkçe sorularını daha hızlı çözmemize yardımcı olur.

💡 Örnek:
👉 Ali bugün okuldan erken geldi. (Basit Cümle)
👉 Ali okuldan erken geldiği için öğretmeni ona kızdı. (Birleşik Cümle)
👉 Ali okuldan erken geldi, biz de parkta oynadık. (Sıralı Cümle)

📌 Cümleler farklı ölçütlere göre türlere ayrılır:
✔ Yapısına göre (Basit, Birleşik, Sıralı, Bağlı Cümle)
✔ Yüklemine göre (Fiil Cümlesi, İsim Cümlesi)
✔ Anlamına göre (Olumlu, Olumsuz, Soru, Ünlem Cümlesi)
✔ Yüklemin yerine göre (Kurallı, Devrik, Eksiltili Cümle)

Bu ünitede her bir cümle türünü detaylıca inceleyeceğiz.

1. Yapılarına Göre Cümleler

📌 Cümleler yapılarına göre dört gruba ayrılır:
✔ Basit Cümle
✔ Birleşik Cümle
✔ Sıralı Cümle
✔ Bağlı Cümle

Her biri cümlenin içerdiği fiil sayısına ve yan cümlecik olup olmamasına göre sınıflandırılır.

1.1. Basit Cümle

📌 Tek bir yüklem içeren ve içinde yan cümlecik bulunmayan cümlelerdir.
📌 Cümlede sadece tek bir yargı vardır.
📌 İçinde fiilimsi bulunmaz.
📌 Genellikle fiil cümlelerinden oluşur, ancak ek-fiil almış isim cümleleri de basit olabilir.

✅ Örnekler:

• Ali kitap okuyor. (Tek yüklem: okuyor → Basit cümle)
• Ders çok zor. (Tek yüklem: zor → Basit cümle, isim cümlesi)
• Bu şehir çok güzel. (Tek yüklem: güzel → Basit cümle, isim cümlesi)
• Sabah kahvaltı yaptık. (Tek yüklem: yaptık → Basit cümle)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ali kitap okuduğu için çok mutlu oldu.” → Yan cümlecik bulunduğu için birleşik cümledir, basit değildir.
✅ “Ali kitap okudu.” → Yan cümlecik olmadığı için basit cümledir.

📌 Kural: Eğer bir cümlede fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) varsa, o cümle basit olamaz.

✅ Örnekler:

• “Ali erken kalktı.” → Basit cümle
• “Ali erken kalkarak okula gitti.” → Birleşik cümle (çünkü “kalkarak” zarf-fiil içeriyor).

1.2. Birleşik Cümle

📌 İçinde birden fazla yargı bulunan cümlelere birleşik cümle denir.
📌 Birleşik cümleler, bir ana cümle ve ona bağlı bir veya birden fazla yan cümlecikten oluşur.
📌 Yan cümlecikler fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil), bağlaçlar veya ki bağlacı ile oluşturulabilir.

✅ Örnekler:

• Ders çalışarak sınava hazırlandı. (“Çalışarak” yan cümleciği zarf-fiil eki almıştır.)
• Hava çok sıcak olduğu için dışarı çıkmadım. (“Olduğu için” yan cümleciğidir.)
• Öğretmen, sınavın iptal olduğunu söyledi. (“Sınavın iptal olduğunu” yan cümleciğidir.)

📌 Birleşik cümleler dört gruba ayrılır:

1. Fiilimsiyle Kurulan Birleşik Cümleler
2. Ki’li Birleşik Cümleler
3. İç İçe Geçmiş (Girişik) Birleşik Cümleler
4. Şartlı Birleşik Cümleler

1.2.1. Fiilimsiyle Kurulan Birleşik Cümleler

📌 Fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) içeren birleşik cümlelerdir.
📌 Yan cümlecik fiilimsiyle kurulur ve ana cümleye bağlanır.

✅ Örnekler:

• Kitap okuyarak vakit geçirdi. (“Okuyarak” zarf-fiil ekidir.)
• Ali’nin okula gittiğini duydum. (“Gittiğini” isim-fiil ekidir.)
• Bizi dinleyen öğrenciler not aldı. (“Dinleyen” sıfat-fiil ekidir.)

1.2.2. Ki’li Birleşik Cümleler

📌 Yan cümleciğin ana cümleye “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir.
📌 Ki bağlacı iki yargıyı birbirine bağlar.

✅ Örnekler:

• Biliyorum ki sen başarılı olacaksın.
• Duydum ki sınavlar ertelenmiş.
• O kadar çok çalıştı ki hiç yorulmadı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Geldi ki hemen gitti.” → Burada bağlaç yanlış kullanılmıştır, çünkü “ki” bağlacı açıklama yapmazsa anlam bozulur.

1.2.3. İç İçe Geçmiş (Girişik) Birleşik Cümleler

📌 Başka bir cümle içinde doğrudan aktarılan bir yargının bulunduğu cümlelerdir.
📌 Genellikle tırnak içinde veya dolaylı anlatımla verilir.

✅ Örnekler:

• Babam, “Derslerine çalışmalısın” dedi. (Tırnak içinde bir cümle var.)
• Öğretmen, sınavın zor olacağını söyledi. (Cümle içinde dolaylı anlatım var.)

1.2.4. Şartlı Birleşik Cümleler

📌 Yan cümlecik “ise” veya “-sa, -se” ekleriyle ana cümleye bağlanır.
📌 Genellikle şart (koşul) bildirir.

✅ Örnekler:

• Çok çalışırsan başarılı olursun. (Şart bildiren birleşik cümle.)
• Beni dinleseydin, böyle olmazdı.
• Bu akşam sinemaya gidelim, eğer işimiz biterse.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Eğer bana söyleseydin, çok mutlu olurdum.” → Eğer kelimesi fazladır, çünkü şart ekleri varken gereksizdir.
✅ “Bana söyleseydin, çok mutlu olurdum.” → Doğru kullanım.

1.3. Sıralı Cümle

📌 Sıralı cümleler, birden fazla bağımsız cümlenin bir arada kullanılmasıyla oluşur.
📌 Bu cümleler birbirine virgül (,) veya noktalı virgül (;) ile bağlanır.
📌 Cümleler arasında anlam ilişkisi olabilir veya olmayabilir.
📌 Sıralı cümleler genellikle aynı özneye sahip olabilir.

✅ Örnekler:

• Derse geç kaldı, öğretmen ona kızdı.
• Ali dün çok çalıştı, sınavı kolay geçti.
• Çantasını aldı, hızlıca dışarı çıktı.
• Kitap okudum; sonra biraz dinlendim.

📌 Sıralı cümleler ikiye ayrılır:
✔ Bağımlı Sıralı Cümle
✔ Bağımsız Sıralı Cümle

1.3.1. Bağımlı Sıralı Cümle

📌 Cümleler aynı özneyi paylaşır.
📌 Genellikle ikinci cümlede özne tekrarlanmaz.
📌 Yüklemler arasında anlam bağlantısı vardır.

✅ Örnekler:

• Ali dün çok çalıştı, sınavı kolay geçti. (Ali → her iki cümlede de özne olarak ortaktır.)
• Kitabı aldı, masaya koydu. (Özne belirtilmese de aynı kişi tarafından yapılan eylemler vardır.)
• Çantasını kaptı, hızlıca dışarı çıktı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ben sinemaya gittim, tiyatro çok güzeldi.” → Bu bağımsız sıralı cümledir, çünkü cümleler arasında özne bağı yoktur.
✅ “Ben sinemaya gittim, çok eğlendim.” → Bağımlı sıralı cümledir, çünkü aynı özne kullanılmıştır.

1.3.2. Bağımsız Sıralı Cümle

📌 Cümleler arasında özne veya yüklem bağı yoktur.
📌 İki farklı yargıyı içeren bağımsız cümlelerden oluşur.
📌 Cümleler genellikle noktalı virgül (;) veya virgül (,) ile ayrılır.

✅ Örnekler:

• Hava çok güzeldi, biz de dışarı çıktık.
• O kitap çok sürükleyiciydi, ben ise hiç beğenmedim.
• Bahçeye çıktım; çocuklar oyun oynuyordu.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ders çalıştım, yemek çok lezzetliydi.” → Cümleler arasında anlam bağı yoksa kullanımı karışık olabilir.
✅ “Ders çalıştım, sonra dinlendim.” → Anlam bağı olduğu için doğru kullanımdır.

1.4. Bağlı Cümle

📌 Bağlı cümleler, birden fazla bağımsız cümlenin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşur.
📌 Bağlaçlar cümleler arasındaki mantıksal ilişkiyi kurar.
📌 Cümleleri birleştirmek için “ve, ama, çünkü, fakat, eğer, lakin, veya, ya da, oysa, halbuki” gibi bağlaçlar kullanılır.

✅ Örnekler:

• Kitabını çok beğendim ama bazı bölümlerini anlamadım.
• Ders çalıştım ve sınavdan yüksek not aldım.
• Yemeğini yedi çünkü çok acıkmıştı.
• Ali sinemaya gitmek istedi fakat hava çok soğuktu.

📌 Bağlı cümlelerde kullanılan bağlaç türleri, cümlelerin anlamını değiştirebilir.

Bağlı Cümlelerde Kullanılan Bağlaçlar ve Anlamları

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Kitap okudu, çok beğendi.” → Burada bağlaç eksik olduğu için bağlı cümle değildir.
✅ “Kitap okudu ve çok beğendi.” → Bağlaç kullanıldığı için bağlı cümledir.

Bağlı Cümle ile Sıralı Cümle Arasındaki Farklar

📌 Bağlı cümlede bağlaçlar bulunur, sıralı cümlede bağlaçlar yoktur.

✅ Örnekler:

• Bağlı Cümle: “Kitabı aldım ve hemen okumaya başladım.”
• Sıralı Cümle: “Kitabı aldım, hemen okumaya başladım.”

🚀 Bağlı cümlede bağlaç kullanıldığı için ilişkili iki yargı birleştirilmiştir.
🚀 Sıralı cümlede bağlaç olmadan iki yargı virgülle bağlanmıştır.

2. Yüklemin Türüne Göre Cümleler

📌 Cümleler, yüklemlerinin türüne göre iki gruba ayrılır:
✔ Fiil Cümlesi
✔ İsim Cümlesi

Bu sınıflandırma, yüklemin bir fiil mi yoksa isim soylu bir kelime mi olduğuna göre yapılır.

2.1. Fiil Cümlesi

📌 Yüklemi fiil olan cümlelerdir.
📌 Cümlede hareket, oluş veya kılış bildiren bir fiil kullanılır.
📌 Fiil cümleleri, kip ekleri (haber ve dilek kipleri) ile çekimlenir.

✅ Örnekler:

• Öğrenciler sınavda çok başarılı oldular. (“Oldular” → fiil cümlesidir.)
• Sabah erkenden uyandım. (“Uyandım” → fiil cümlesidir.)
• Ders çalışırken müzik dinliyorum. (“Dinliyorum” → fiil cümlesidir.)
• Güneş doğdu, hava aydınlandı. (“Doğdu” ve “aydınlandı” → fiil cümleleridir.)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu elma çok tatlı.” → Fiil içermez, isim cümlesidir.
✅ “Bu elmayı yedim.” → Fiil içerdiği için fiil cümlesidir.

2.2. İsim Cümlesi

📌 Yüklemi isim veya isim soylu bir kelime olan cümlelerdir.
📌 İsim cümlelerinde yüklem ek-fiil (-dır, -dir, -tur, -tir) alarak yüklem olur.
📌 İsim cümleleri varlıkların durumunu, niteliklerini veya tanımlarını ifade eder.

✅ Örnekler:

• Bu masa çok büyük. (“Büyük” → isim cümlesidir.)
• Ali çok başarılı bir öğrencidir. (“Öğrencidir” → isim cümlesidir.)
• Evimiz oldukça geniştir. (“Geniştir” → isim cümlesidir.)
• Bugün hava çok güzel. (“Güzel” → isim cümlesidir.)

📌 İsim cümleleri genellikle “var, yok, iyi, güzel, büyük, küçük” gibi kelimelerle kurulabilir.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ders çalışıyorum.” → Fiil cümlesidir, çünkü yüklem bir fiildir.
✅ “Ders çok zor.” → İsim cümlesidir, çünkü yüklem bir sıfattır.

Yüklemin Türüne Göre Cümleler

3. Anlamına Göre Cümleler

📌 Cümleler anlam özelliklerine göre dört gruba ayrılır:
✔ Olumlu Cümle
✔ Olumsuz Cümle
✔ Soru Cümlesi
✔ Ünlem Cümlesi

Bu sınıflandırma, cümlenin anlamına ve yüklemin taşıdığı olumluluk/olumsuzluk özelliğine göre yapılır.

3.1. Olumlu Cümle

📌 Yargının gerçekleştiğini bildiren cümlelerdir.
📌 Olumlu cümlelerde genellikle “-ma, -me” olumsuzluk ekleri bulunmaz.

✅ Örnekler:

• Bugün hava çok güzel. (Yargı gerçekleşiyor, olumlu bir ifade var.)
• Derslerini dikkatle dinledi. (Bir eylem gerçekleştiği için olumlu bir cümledir.)
• Çocuklar bahçede oynuyor. (Oynama eylemi gerçekleşiyor, dolayısıyla olumlu bir cümle.)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ders çalışmadı.” → Olumsuz cümledir, çünkü “çalışmadı” kelimesinde “-ma” olumsuzluk eki var.
✅ “Ders çalıştı.” → Olumlu cümledir.

3.2. Olumsuz Cümle

📌 Bir eylemin, durumun ya da varlığın olmadığını bildiren cümlelerdir.
📌 Fiil cümlelerinde “-ma, -me” olumsuzluk ekleri bulunur.
📌 İsim cümlelerinde “değil”, “yok” kelimeleri kullanılır.

✅ Örnekler:

• Bu kitap çok pahalı değil. (Olumsuzluk “değil” ile sağlanmış.)
• Hava hiç güzel değil. (“Değil” kelimesiyle olumsuzluk sağlanmış.)
• Öğretmen bugün gelmedi. (“-me” eki fiili olumsuz yapıyor.)
• Dersimi yapmadım. (“-ma” eki olumsuzluk bildiriyor.)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Hava çok sıcak.” → Olumlu cümledir, çünkü olumsuzluk eki veya kelimesi yoktur.
✅ “Hava çok sıcak değil.” → Olumsuz cümledir, çünkü “değil” olumsuzluk anlamı katıyor.

3.3. Soru Cümlesi

📌 Bir şey hakkında bilgi almak amacıyla kurulan cümlelerdir.
📌 Genellikle “mi, mı, mu, mü” soru edatları veya “kim, ne, nasıl, neden, nerede” gibi soru kelimeleriyle kurulur.

✅ Örnekler:

• Ders çalıştın mı? (Soru ekiyle oluşturulmuş bir soru cümlesi.)
• Bu kitabı kim yazdı? (“Kim” soru kelimesiyle oluşturulmuş.)
• Hava nasıl bugün? (“Nasıl” soru kelimesiyle oluşturulmuş.)
• Bizi neden aramadın? (“Neden” soru kelimesiyle oluşturulmuş.)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Çok çalıştı mı, bilmiyorum.” → İlk kısım soru cümlesi olsa da tamamı soru cümlesi değildir.
✅ “Çok çalıştı mı?” → Sadece bu ifade soru cümlesidir.

3.4. Ünlem Cümlesi

📌 Duyguları (şaşkınlık, sevinç, üzüntü, öfke, korku, hayranlık vb.) ifade eden cümlelerdir.
📌 Genellikle ünlem işareti (!) ile biter.
📌 “Ne, nasıl, ah, vah, hey, keşke” gibi kelimeler kullanılabilir.

✅ Örnekler:

• Ne güzel bir gün! (Sevinç ifade eden ünlem cümlesi.)
• Aman dikkat et! (Uyarı niteliğinde ünlem cümlesi.)
• Keşke daha çok çalışsaydım! (Pişmanlık bildiren ünlem cümlesi.)
• Hey, dur bir dakika! (Dikkat çekmek için kullanılan ünlem cümlesi.)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu çok güzel.” → Duygu var ama ünlem kullanılmadığı için ünlem cümlesi değildir.
✅ “Bu çok güzel!” → Ünlem işaretiyle ünlem cümlesi olur.

4. Yüklemin Yerine Göre Cümleler

📌 Cümlede yüklemin bulunduğu yere göre cümleler üç gruba ayrılır:
✔ Kurallı Cümle
✔ Devrik Cümle
✔ Eksiltili Cümle

Bu sınıflandırma, yüklemin cümledeki konumuna göre yapılır.

4.1. Kurallı Cümle

📌 Yüklemin cümlenin sonunda yer aldığı cümlelerdir.
📌 Türkçede cümle yapısının temel kuralı, yüklemin sonda bulunmasıdır.

✅ Örnekler:

• Bugün hava çok güzeldi. (Yüklem: güzeldi → cümlenin sonunda)
• Ali dün sinemaya gitti. (Yüklem: gitti → cümlenin sonunda)
• Derslerim bugün erken bitti. (Yüklem: bitti → cümlenin sonunda)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bugün hava güzeldi çok.” → Yüklem cümlenin sonunda olmadığı için kurallı cümle değildir.
✅ “Bugün hava çok güzeldi.” → Yüklem sonda olduğu için kurallı cümledir.

4.2. Devrik Cümle

📌 Yüklemin cümlenin sonunda değil, başında veya ortasında olduğu cümlelerdir.
📌 Genellikle günlük konuşma dilinde, şiirlerde ve edebi metinlerde kullanılır.

✅ Örnekler:

• Güzeldi bugün hava. (Yüklem: güzeldi → başta, devrik cümle)
• Gitti dün sinemaya Ali. (Yüklem: gitti → başta, devrik cümle)
• Yavaş yavaş yükseliyordu güneş. (Yüklem: yükseliyordu → ortada, devrik cümle)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ali dün sinemaya gitti.” → Yüklem sonda olduğu için kurallı cümledir, devrik değildir.
✅ “Gitti dün sinemaya Ali.” → Yüklem başta olduğu için devrik cümledir.

4.3. Eksiltili Cümle

📌 Yüklemi eksik bırakılmış, ancak anlamı bağlamdan çıkarılabilen cümlelerdir.
📌 Genellikle günlük konuşmalarda, edebi eserlerde, başlıklarda veya duyurularda kullanılır.

✅ Örnekler:

• Akşam saat yedide, hep birlikte parkta… (Eksik yüklem: “buluşacağız” olabilir.)
• Deniz masmavi, ufuk çizgisi… (Eksik yüklem: “görünüyordu” olabilir.)
• Öğrenci Kulübü Etkinlikleri… (Eksik yüklem: “başlıyor” olabilir.)
• Ne güzel bir gün! (Eksik yüklem: “yaşadık” olabilir.)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Hava çok güzelmiş.” → Eksiltili cümle değildir, çünkü yüklem tamdır.
✅ “Hava çok güzel, ama rüzgar…” → Eksiltili cümle olabilir, eksik yüklem bağlamdan çıkarılabilir.

TYT Cümle Türleri Testi

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisi olumsuz bir cümledir?
A) Hava çok güzeldi.
B) Bugün sinemaya gidelim mi?
C) Bu film hiç güzel değil.
D) Yolda yürüyordu.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik cümledir?
A) Ali dün sinemaya gitti.
B) Derslerim bugün erken bitti.
C) Bugün çok güzel bir gündü.
D) Geldi dün akşam aniden.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi fiil cümlesidir?
A) Bu kitap çok pahalı.
B) Öğrenciler bahçede oynuyor.
C) Hava bugün oldukça sıcak.
D) Ali çok çalışkan bir öğrencidir.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bağımsız sıralı cümledir?
A) Öğrenciler sınava girdi, çok heyecanlıydılar.
B) Kitabı aldım, masaya koydum.
C) Hava çok güzeldi, biz de dışarı çıktık.
D) Ali ders çalıştı, sınavdan yüksek not aldı.

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi fiilimsi içerdiği için birleşik cümledir?
A) Sabah erkenden kalktım.
B) Kitap okuyarak zaman geçirdi.
C) Ali çok çalıştı ve başarılı oldu.
D) Hava çok soğuktu, herkes üşüdü.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi kurallı cümledir?
A) Geldi dün sabah erkenden.
B) Ali dersine çok çalıştı.
C) Ne güzel bir gün!
D) Sinema izledik ve çok eğlendik.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi ünlem cümlesidir?
A) Bu kitabı kim yazdı?
B) Ne güzel bir gün!
C) Hava çok sıcaktı.
D) Öğrenciler sınava hazırlandı.

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi soru cümlesidir?
A) Hava bugün çok güzel.
B) Öğrenciler bahçede oyun oynuyor.
C) Beni neden aramadın?
D) Dersler erken bitmişti.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eksiltili cümle kullanılmıştır?
A) Sabah erken kalktım, kahvaltı yaptım.
B) Öğrenci Kulübü Etkinlikleri…
C) Dersler çok zor, ama çalışınca kolaylaşıyor.
D) Hava serindi, herkes mont giydi.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bağlı cümledir?
A) Ali çok çalıştı, sınavı kazandı.
B) Sınav çok zordu fakat elimden geleni yaptım.
C) Dersine çok çalıştı, sabaha kadar uyumadı.
D) Kitabı açtı, sayfaları karıştırdı.

Cevap Anahtarı:

1. Bu film hiç güzel değil.
2. Geldi dün akşam aniden.
3. Öğrenciler bahçede oynuyor.
4. Hava çok güzeldi, biz de dışarı çıktık.
5. Kitap okuyarak zaman geçirdi.
6. Ali dersine çok çalıştı.
7. Ne güzel bir gün!
8. Beni neden aramadın?
9. Öğrenci Kulübü Etkinlikleri…
10. Sınav çok zordu fakat elimden geleni yaptım.