7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Konu Anlatımı

Fiiller, yani eylemler, cümlelerimizin hareket, oluş ve durum bildiren en temel ögeleridir. Bir fiil, bir eylemin ya da durumu, oluşu ifade eder ve dilin dinamik yapısını oluşturur. Bu ünitede, fiillerin ne olduğu, mastar hâlindeki fiiller, anlam özellikleri (iş/kılış, oluş ve durum fiilleri) ve fiil kiplerinin (haber ve dilek kipleri) yapısı anlatılacaktır. Ayrıca, fiillerde kip ve zamanın etkisiyle meydana gelen anlam kayması konusuna da değinilecektir. Bu bilgiler, cümle kurma ve metin analizinde daha doğru ve etkili ifadeler kullanmanıza yardımcı olacaktır.

1. Fiil (Eylem) ve Mastar Hâlindeki Fiiller

Konu Anlatımı:

• Fiil (Eylem): Cümlede hareketi, oluşu veya durumu bildiren sözcüklerdir.
• Mastar Hâlindeki Fiiller: Fiilin çekimsiz, sözlükte yer alan temel halidir. Örneğin, “yazmak”, “koşmak”, “düşünmek” gibi.

Örnek Sorular:

• Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi mastar hâlindeki fiildir?
  a) Yazıyor
  b) Yazmak
  c) Yazdı
  d) Yazalım

• Soru 2: “Koşmak” fiili hangi cümlenin temel eylemidir?
  a) O, koşuyor.
  b) O, koşmayı seviyor.
  c) Koşarak geldi.
  d) Hepsi

2. Fiillerin Anlam Özellikleri

2.1 İş (Kılış) Fiilleri

Konu Anlatımı:
İş fiilleri, bir işi yapmayı, hareketi gerçekleştirmeyi ifade eden fiillerdir. Örneğin, “yazmak”, “çalışmak” ve “okumak” fiilleri iş (kılış) fiilleri arasında yer alır.

Örnek Sorular:

• Soru 3: “Çalışmak” fiili hangi kategoriye girer?
  a) İş (kılış) fiili
  b) Oluş fiili
  c) Durum fiili
  d) Hiçbiri

2.2 Oluş Fiilleri

Konu Anlatımı:
Oluş fiilleri, bir şeyin meydana gelmesini, oluşmasını ya da değişmesini ifade eder. Örneğin, “büyümek” ve “değişmek” oluş fiilleri örneğidir.

Örnek Sorular:

• Soru 4: “Büyümek” fiili aşağıdaki kategorilerden hangisindendir?
  a) İş (kılış) fiili
  b) Oluş fiili
  c) Durum fiili
  d) Tüm seçenekler

2.3 Durum Fiilleri

Konu Anlatımı:
Durum fiilleri, varlıkların ya da kişilerin bulunduğu hâli, duygusunu ya da durumunu bildiren fiillerdir. Örneğin, “oturmak”, “durmak” ve “kalmak” durum fiilleridir.

Örnek Sorular:

• Soru 5: “Oturmak” fiili hangi anlam özelliğine örnektir?
  a) İş (kılış) fiili
  b) Oluş fiili
  c) Durum fiili
  d) Hiçbiri

3. Fiil Kipleri

A. Haber (Bildirme) Kipleri

Konu Anlatımı:
Haber kipleri, fiillerin gerçekleşmiş ya da gerçekleşmekte olan durumunu bildirirken kullanılır. Bu kipler, olayın zamanını belirlemeye yarar.

• Geçmiş Zaman Kipi:
  • Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: Olayın doğrudan gözlemlenerek öğrenildiği zaman ifadesidir.
  • Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: Olayın başkalarından duyularak öğrenildiği zaman ifadesidir.
• Şimdiki Zaman Kipi: Şu an gerçekleşen eylemleri anlatır.
• Gelecek Zaman Kipi: Gelecekte olması beklenen eylemleri ifade eder.
• Geniş Zaman Kipi: Alışkanlık ya da genel doğruları anlatır.

Not: Haber kiplerinin çekim tabloları, fiillerin farklı zamanlardaki çekimlerini gösterir.

Örnek Sorular:

• Soru 6: “Gitti” kelimesi hangi kipin örneğidir?
  a) Şimdiki zaman
  b) Geçmiş zaman (görülen geçmiş)
  c) Gelecek zaman
  d) Geniş zaman

• Soru 7: “Geliyorum” ifadesi hangi kipi yansıtır?
  a) Geçmiş zaman
  b) Şimdiki zaman
  c) Gelecek zaman
  d) Geniş zaman

B. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Konu Anlatımı:
Dilek kipleri, konuşanın dilek, istek, şart veya emir bildiren ifadelerini aktarır.

• Dilek (Şart) Kipi: Belirli bir şartın gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacak eylemi ifade eder.
• İstek Kipi: Konuşanın arzu ya da isteğini dile getirdiği kiptir.
• Gereklilik Kipi: Yapılması gereken eylemleri belirtir.
• Emir Kipi: Doğrudan emir veya talimat verir.

Not: Dilek kiplerinin çekim tabloları, her bir kipin fiil çekimlerini ayrıntılı olarak sunar.

Örnek Sorular:

• Soru 8: “Gelsene” ifadesi hangi dilek kipine örnektir?
  a) Dilek (şart) kipi
  b) İstek kipi
  c) Gereklilik kipi
  d) Emir kipi

• Soru 9: “Yapmalısın” ifadesi hangi dilek kipini yansıtır?
  a) Şart kipi
  b) İstek kipi
  c) Gereklilik kipi
  d) Emir kipi

4. Fiillerde Anlam (Kip/Zaman) Kayması

Konu Anlatımı:
Fiillerde anlam (kip/zaman) kayması, fiilin çekiminde kullanılan kip ve zamanın, fiilin temel anlamında meydana gelen ufak değişiklikleri ifade eder. Örneğin; geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman kullanımlarında fiilin anlamında incelikli farklılıklar oluşabilir. Bu durum, cümlenin bağlamına göre fiilin anlamının doğru yorumlanmasını gerektirir.

Örnek Sorular:

• Soru 10: Fiillerde kip/zaman kayması neyi ifade eder?
  a) Fiilin mastar hâlindeki sabit anlamını
  b) Fiilin çekiminde zamanın etkisiyle anlamında meydana gelen değişikliği
  c) Sadece geçmiş zaman kullanımını
  d) Anlamın tamamen sabit kalmasını

Ünitenin Tamamını Kapsayan 10 Soruluk Test

1. Soru: Aşağıdakilerden hangisi mastar hâlindeki fiildir?
   a) Yazıyor
   b) Yazmak
   c) Yazdı
   d) Yazalım

2. Soru: “Çalışmak” fiili hangi anlam özelliğine örnektir?
   a) İş (kılış) fiili
   b) Oluş fiili
   c) Durum fiili
   d) Fiil değildir

3. Soru: “Büyümek” fiili aşağıdaki kategorilerden hangisindendir?
   a) İş (kılış) fiili
   b) Oluş fiili
   c) Durum fiili
   d) Hiçbiri

4. Soru: “Oturmak” fiili hangi kategoriye girer?
   a) İş (kılış) fiili
   b) Oluş fiili
   c) Durum fiili
   d) Hem iş hem oluş fiili

5. Soru: “Gitti” kelimesi hangi kipin örneğidir?
   a) Şimdiki zaman
   b) Geçmiş zaman (görülen geçmiş)
   c) Gelecek zaman
   d) Geniş zaman

6. Soru: “Geliyorum” ifadesi hangi kipi yansıtır?
   a) Geçmiş zaman
   b) Şimdiki zaman
   c) Gelecek zaman
   d) Geniş zaman

7. Soru: “Gelsene” ifadesi hangi dilek kipine örnektir?
   a) Dilek (şart) kipi
   b) İstek kipi
   c) Gereklilik kipi
   d) Emir kipi

8. Soru: “Yapmalısın” ifadesi hangi dilek kipini yansıtır?
   a) Şart kipi
   b) İstek kipi
   c) Gereklilik kipi
   d) Emir kipi

9. Soru: Fiillerde anlam (kip/zaman) kayması neyi ifade eder?
   a) Fiilin mastar halindeki sabit anlamını
   b) Fiilin çekiminde zamanın etkisiyle anlamında meydana gelen değişikliği
   c) Sadece geçmiş zaman kullanımını
   d) Anlamın tamamen sabit kalmasını

10. Soru: Haber kiplerinin çekim tabloları hangi özelliği gösterir?
    a) Fiilin mastar halini
    b) Fiilin farklı zamanlardaki çekimlerini
    c) Fiilin kökünü
    d) Fiilin anlamını

Test Cevap Anahtarı

1. b)
2. a)
3. b)
4. c)
5. b)
6. b)
7. a)
8. c)
9. b)
10. b)