7. Sınıf Fiillerde Yapı Konu Anlatımı

Fiiller, cümlelerimizde hareket, oluş ve durumu bildiren temel ögelerdir. “Fiillerde Yapı” ünitesi, fiillerin nasıl sınıflandırıldığını ve yapılarına göre nasıl farklılaşabildiğini incelemektedir. Bu ünitede; basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller olmak üzere üç ana kategori ele alınacaktır. Özellikle birleşik fiiller, kendi içinde kurallı birleşik fiiller (yeterlik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma fiilleri), yardımcı eylemle kurulan birleşik fiiller ve anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş/öbekleşmiş) birleşik fiiller olarak alt başlıklara ayrılır. Bu bilgiler, fiillerin yapısal özelliklerini anlamak ve doğru kullanımı geliştirmek açısından büyük önem taşır.

A. BASİT FİİLLER

Konu Anlatımı:
Basit fiiller, fiilin temel kökünün hiçbir ek veya bileşik yapı almadan kullanıldığı hâldir. Bu fiiller, dildeki en sade ve doğrudan eylem bildiren sözcüklerdir. Örneğin, “yazmak”, “gelmek”, “gitmek” gibi kelimeler basit fiiller arasında değerlendirilir.

Örnek Sorular:

• Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi basit fiildir?
  a) yazmak
  b) yazdırmak
  c) yazabilmek
  d) yazmaya gelmek

• Soru 2: Basit fiillerin yapısında ek veya bileşik yapı bulunmaz. Bu özellik aşağıdakilerden hangisini ifade eder?
  a) Fiilin türemiş olması
  b) Fiilin kök halinde kullanılması
  c) Fiile yardımcı eylem eklenmesi
  d) Fiilin birleşik yapı kazanması

B. TÜREMİŞ FİİLLER

Konu Anlatımı:
Türemiş fiiller, basit fiil köküne çeşitli türetme eklerinin eklenmesiyle oluşturulur. Bu ekler, fiile yeni anlamlar katarak, orijinal eylemi farklı yönlerden ifade etmemize olanak tanır. Örneğin, “okumak” basit fiilinden “okutmak” fiili türetilirken, “yazmak” fiilinden “yazdırmak” gibi formlar elde edilir.

Örnek Sorular:

• Soru 3: Aşağıdakilerden hangisi türemiş fiildir?
  a) okumak
  b) okutmak
  c) gelmek
  d) koşmak

• Soru 4: Türemiş fiillerde, fiil köküne eklenen türetme ekleri sayesinde, eylemin anlamında hangi değişiklik sağlanır?
  a) Eylemin basitliği korunur
  b) Eylemin yönü, zamanı veya gücü vurgulanır
  c) Eylemin yapısal bütünlüğü bozulur
  d) Eylemin anlamı sabit kalır

C. BİRLEŞİK FİİLLER

Birleşik fiiller, iki veya daha fazla fiilin bir araya gelmesiyle oluşur. Bu fiillerde, fiil kökleri belirli kurallara göre birleşerek yeni anlamlar ortaya çıkarır. Birleşik fiiller üç ana alt gruba ayrılır:

1. Kurallı Birleşik Fiiller

Konu Anlatımı:
Kurallı birleşik fiiller, fiil köklerinin belirli ek ve yapısal kurallara uygun şekilde birleşmesiyle oluşur. Bu birleşim, eylemin niteliğini değiştiren alt türleri de kapsar:

• a. Yeterlik Fiili:
  Eylemin yapılabilme veya yeterli olma durumunu ifade eder. Örneğin; “-ebilmek/-abilmek” ekleriyle oluşan fiiller (örn. “yapabilmek”) yeterlik ifadesidir.

• b. Tezlik Fiili:
  Eylemin ani veya çabuk gerçekleştiğini bildiren birleşik yapılardır. Örneğin; “görüp geçmek” ifadesinde, eylemin hemen gerçekleştiği ima edilir.

• c. Sürerlik Fiili:
  Eylemin durmaksızın, sürekli devam ettiğini ifade eder. Örneğin; “çalışıp durmak” ifadesi, eylemin aralıksız sürmesini belirtir.

• d. Yaklaşma Fiili:
  Eylemin tamamlanmaya doğru ilerlediğini veya sonuca yaklaştığını gösterir. Örneğin; “yapmaya gelmek” gibi kullanımlar bu özelliği taşır.

Örnek Sorular:

• Soru 5: “Yapabilmek” ifadesi, aşağıdakilerden hangisinin örneğidir?
  a) Basit fiil
  b) Yeterlik fiili
  c) Tezlik fiili
  d) Sürerlik fiili

• Soru 6: “Görüp geçmek” ifadesinde, eylemin ani gerçekleştiğini belirten birleşik yapı aşağıdakilerden hangisidir?
  a) Yeterlik
  b) Tezlik
  c) Sürerlik
  d) Yaklaşma

2. Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller

Konu Anlatımı:
Bu birleşik fiillerde, ana fiilin yanına eklenen yardımcı fiiller (çoğunlukla “olmak”) kullanılarak yeni anlamlar oluşturulur. Yardımcı eylemler, eylemin gerçekleşme biçimini veya durumunu pekiştirir. Örneğin, “gelmek” fiili farklı yapı ve eklerle birleşerek çeşitli anlamlar kazanabilir.

Örnek Sorular:

• Soru 7: Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiillerde en sık kullanılan yardımcı fiil hangisidir?
  a) etmek
  b) olmak
  c) kalmak
  d) bulunmak

3. Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş/Öbekleşmiş) Birleşik Fiiller

Konu Anlatımı:
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, kullanımda anlam bütünlüğü kazanmış, deyimleşmiş ifadelerdir. Bu fiillerde, birleşik yapı o kadar yerleşmiştir ki, bileşenlerine ayrı ayrı bakıldığında verilen anlamla birebir örtüşmez. Örneğin, “göz atmak” ifadesi, “kısa bir süre bakmak” anlamında deyimleşmiş bir birleşik fiildir.

Örnek Sorular:

• Soru 8: “Göz atmak” ifadesi aşağıdakilerden hangisine örnektir?
  a) Basit fiil
  b) Türemiş fiil
  c) Anlamca kaynaşmış birleşik fiil
  d) Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiil

Fiillerde Yapı 10 Soruluk Test

1. Soru: Aşağıdakilerden hangisi basit fiildir?
   a) yazmak
   b) yazdırmak
   c) yazabilmek
   d) yazmaya gelmek

2. Soru: Türemiş fiillerde, fiil köküne eklenen türetme ekleri sayesinde hangi özellik ortaya çıkar?
   a) Fiilin basit hali korunur
   b) Fiile yeni anlamlar eklenir
   c) Fiil birleşik yapı kazanır
   d) Fiilin anlamı sabit kalır

3. Soru: Yeterlik fiilleri, eylemin ne yapabileceğini veya yeterli olup olmadığını ifade eder. Aşağıdakilerden hangisi yeterlik fiiline örnektir?
   a) yapmak
   b) yapabilmek
   c) yapmaya gelmek
   d) yaptırmak

4. Soru: Tezlik fiilleri, eylemin __________ gerçekleştiğini belirtir.
   a) hemen, çabuk
   b) sürekli
   c) yapılabilir
   d) tamamlanmaya yakın

5. Soru: Sürerlik fiilleri, eylemin __________ olduğunu ifade eder.
   a) ani
   b) durmadan, sürekli devam eden
   c) tamamlanmaya yakın
   d) yapılabilirliğini

6. Soru: Yaklaşma fiilleri, eylemin __________ yönünde ilerlediğini gösterir.
   a) çabuk
   b) tamamlanmaya
   c) sürekli
   d) yetersiz

7. Soru: Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiillerde, ana fiilin yanında genellikle hangi fiil yer alır?
   a) etmek
   b) olmak
   c) kalmak
   d) bulunmak

8. Soru: Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, kullanımda deyimleşmiş, öbekleşmiş ifadelerdir. Bu tür birleşik fiillerin özelliği nedir?
   a) Fiil kökleri sade biçimde kullanılır
   b) Bileşenlerine bakıldığında anlamı tamamen açıkça anlaşılır
   c) Birleşik yapı o kadar yerleşmiştir ki, bileşenlerinin ayrı anlamı öne çıkmaz
   d) Yardımcı fiil ekleriyle oluşturulur

9. Soru: Aşağıdakilerden hangisi kurallı birleşik fiillere örnek olarak değerlendirilebilir?
   a) yazabilmek
   b) görüp geçmek
   c) okutmak
   d) gelmeye gelmek

10. Soru: Fiillerde yapı konusuyla ilgili olarak, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
    a) Basit fiiller, ek almamış yalnızca fiil köküdür.
    b) Türemiş fiiller, basit fiillerin birleşmesiyle oluşur.
    c) Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiillerde, hiçbir ek kullanılmaz.
    d) Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, fiil köklerinin tek tek anlamlarına dayanır.

Test Cevap Anahtarı

1. a)
2. b)
3. b)
4. a)
5. b)
6. b)
7. b)
8. c)
9. b)
10. a)