8. Sınıf Türkçe Fiilde (Eylemde) Çatı Konu Anlatımı

Dil, insanların duygu, düşünce ve bilgilerini aktarmasını sağlayan en önemli iletişim aracıdır. Fiiller, cümlede yüklem görevinde bulunarak anlamın temel taşıyıcısıdır. Fiillerin, özne ve nesne ile olan ilişkisi onların çatısını belirler. Fiil çatısı, fiilin öznesine ve nesnesine göre değerlendirilerek iki gruba ayrılır.

Fiilde (Eylemde) Çatı Türleri

Öznesine Göre Çatılar (Özne – Yüklem İlişkisine Göre Çatılar)

Etken Fiiller

Tanım: İş, oluş veya hareketi yapan belli bir öznenin bulunduğu fiillerdir. Bu tür fiillerde işi yapan özne cümlede açıkça belirtilmiştir.

Örnekler:

• Ali kitap okuyor. (Etken fiil: okuyor, işi yapan özne: Ali)
• Öğrenciler sınav için hazırlanıyor. (Etken fiil: hazırlanıyor, işi yapan özne: Öğrenciler)
• Babam arabayı tamir etti. (Etken fiil: tamir etti, işi yapan özne: Babam)

Edilgen Fiiller

Tanım: İş veya eylem, belli bir özne tarafından yapılmamış, başkası tarafından gerçekleştirilmiş gibi anlatılıyorsa fiil edilgendir. Cümlede işi yapan belli değildir veya özne durumdadır.

Örnekler:

• Kapılar erkenden açıldı. (Edilgen fiil: açıldı, işi yapan belli değil)
• Defterler masaya bırakıldı. (Edilgen fiil: bırakıldı, işi yapan belli değil)
• Sokaklar sabah temizlendi. (Edilgen fiil: temizlendi, işi yapan belli değil)

Edilgen çatılı fiiller -l ve -n eklerini alır.

Nesnesine Göre Çatılar (Nesne – Yüklem İlişkisine Göre Çatılar)

Geçişli Fiiller

Tanım: Cümlede yükleme “Neyi? Kimi?” soruları sorulduğunda cevap alınabiliyorsa fiil geçişlidir. Geçişli fiiller nesne alabilir.

Örnekler:

• Kitabı masanın üstüne koydu. (Geçişli fiil: koydu, nesne: Kitabı)
• Öğretmen konuyu anlattı. (Geçişli fiil: anlattı, nesne: Konuyu)
• Filmi çok beğendim. (Geçişli fiil: beğendim, nesne: Filmi)

Geçişsiz Fiiller

Tanım: Cümlede yükleme “Neyi? Kimi?” soruları sorulduğunda anlamlı bir cevap alınamıyorsa fiil geçişsizdir. Geçişsiz fiiller nesne almaz.

Örnekler:

• Sabah erken kalktım. (Geçişsiz fiil: kalktım, nesne yok)
• Çok hızlı koşuyordu. (Geçişsiz fiil: koşuyordu, nesne yok)
• Bahçede oyun oynadık. (Geçişsiz fiil: oynadık, nesne yok)

Fiilde Çatı Testi

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde etken fiil kullanılmıştır?
   A) Kapı hızla kapandı.
   B) Çocuk arabayı park etti.
   C) Defterler masaya bırakıldı.
   D) Bahçeye çiçekler ekildi.
2. “Pencereler sabah temizlendi.” cümlesinde fiilin çatısı nedir?
   A) Etken
   B) Edilgen
   C) Geçişli
   D) Dönüşlü
3. Aşağıdaki fiillerden hangisi geçişlidir?
   A) Uyumak
   B) Düşmek
   C) İzlemek
   D) Koşmak
4. “Ali yeni kitabını okudu.” cümlesinde fiil hangi özelliğe sahiptir?
   A) Etken ve geçişli
   B) Etken ve geçişsiz
   C) Edilgen ve geçişli
   D) Edilgen ve geçişsiz
5. “Bütün mektuplar postaya verildi.” cümlesinde fiilin çatısı nedir?
   A) Etken ve geçişsiz
   B) Etken ve geçişli
   C) Edilgen ve geçişli
   D) Edilgen ve geçişsiz

Cevap Anahtarı:
1- B
2- B
3- C
4- A
5- C