8. Sınıf Türkçe Deyimler, Atasözleri ve Özdeyişler Konu Anlatımı

Dil, insanların duygu, düşünce ve bilgilerini aktarmasını sağlayan en önemli iletişim aracıdır. Cümleler, bir düşünceyi, yargıyı veya duyguyu ifade eden anlamlı sözcük gruplarıdır. Atasözleri, deyimler ve özdeyişler, dilimizin en önemli unsurlarından olup, anlatımı zenginleştiren ve düşünceleri güçlü bir şekilde ifade etmeye yardımcı olan kalıplaşmış söz öbekleridir.

Deyimler, atasözleri ve özdeyişler; günlük hayatta anlatımı güçlendiren, mecaz anlam içeren ve toplumun ortak kültürel mirasını yansıtan ifadeler olarak kullanılır. Şimdi, bu başlıkları tek tek ele alalım.

Deyimler

Tanım: Deyimler, genellikle mecaz anlam taşıyan, kalıplaşmış söz gruplarıdır. Duygu, düşünce ve durumları kısa ve etkili bir şekilde anlatmak için kullanılır.

Deyimlerin Özellikleri:

• Genellikle mecaz anlam taşır.
• Kalıplaşmış ifadeler olduğu için kelimelerin yerleri değiştirilemez.
• Anlatımı kuvvetlendirir ve etkileyici hale getirir.

Söz Öbeği Şeklindeki Deyimler:

• Can kulağıyla dinlemek
• Gözü kara olmak
• Parmak ısırtmak
• Kulağına küpe olmak

Cümle Şeklindeki Deyimler:

• Elini taşın altına koydu.
• Dilinin altında bir şey var.
• Gözünü budaktan sakınmaz.

Gerçek Anlamlı Deyimler:

Bazı deyimler gerçek anlamında kullanılabilir.

• “Gözünü dört açtı.” (Gerçek anlam)

Mecaz Anlamlı Deyimler:

• “Ayağını yorganına göre uzat.” (Mecaz anlam: Gelirine göre harcama yap.)

Atasözleri

Tanım: Atasözleri, nesiller boyunca aktarılan, toplumun deneyimlerinden süzülen öğüt ve ders içeren kısa ve özlü sözlerdir.

Atasözlerinin Özellikleri:

• Kalıplaşmış sözlerdir, kelimelerin yeri değiştirilemez.
• Toplumsal öğüt ve ders verir.
• Genel geçer doğruları içerir.

Gerçek Anlamlı Atasözleri:

• “Ne ekersen, onu biçersin.” (Eylemlerimizin sonuçlarını alırız.)

Mecaz Anlamlı Atasözleri:

• “Komşu komşunun külüne muhtaçtır.” (İnsanlar en küçük şeylerde bile birbirine ihtiyaç duyar.)

Hem Gerçek Hem Mecaz Anlamlı Atasözleri:

• “Taş yerinde ağırdır.” (Bir kişi, kendi çevresinde daha çok değer görür.)

Özdeyişler

Tanım: Özdeyişler, ünlü kişilerin hayat, ahlak, bilgi ve deneyim üzerine söyledikleri kalıcı ve anlamlı sözlerdir.

Örnek Özdeyişler:

• “Bilgi, bölüşüldükçe çoğalır.” – Mevlana
• “İyilik yap, denize at; balık bilmezse Halik bilir.” – Türk Atasözü
• “Bir insanın gerçek zenginliği, onun bu dünyada yaptığı iyiliklerdir.” – Hz. Muhammed

Deyimler, Atasözleri ve Özdeyişler Testi

1. “Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez.” atasözünün anlamı nedir?
   A) Küçük bir kazanç için büyük bir fırsat kaçırılmamalıdır.
   B) Çalışkan insan her zaman başarılı olur.
   C) Bir işte sabırlı olmak gerekir.
   D) İnsan her zaman elindekine şükretmelidir.
2. “Dost başa, düşman ayağa bakar.” atasözünde anlatılmak istenen nedir?
   A) Gerçek dost, insanın dış görünüşüyle ilgilenmez.
   B) İnsanlar giyimlerine önem vermelidir.
   C) Dostluk her şeyden önemlidir.
   D) İnsan, düşmanlarını iyi tanımalıdır.
3. “Kendi düşen ağlamaz.” atasözünün anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
   A) Kendi hatasıyla zor duruma düşen kimse şikâyet etmemelidir.
   B) İnsan hatalarından ders çıkarmalıdır.
   C) Hayatta herkes hata yapabilir.
   D) İnsan her zaman temkinli olmalıdır.
4. “İyilik yap, denize at; balık bilmezse Halik bilir.” sözünde vurgulanan düşünce aşağıdakilerden hangisidir?
   A) Yapılan iyilikten karşılık beklenmemelidir.
   B) İyilik sadece insanlara yapılır.
   C) İyilik yapan insanlar ödüllendirilmelidir.
   D) Her iyiliğin bir karşılığı olmalıdır.
5. “Ayağını yorganına göre uzat.” deyiminin anlamı nedir?
   A) Gece erken yatmak gerekir.
   B) Gelirine göre harcama yapmalısın.
   C) İnsan sağlık koşullarına dikkat etmelidir.
   D) İyi bir plan yaparak hareket etmek gerekir.

Cevap Anahtarı:
1- A
2- A
3- A
4- A
5- B