AYT Biyoloji Solunum Sistemi Konu Anlatımı

Canlıların yaşamsal faaliyetleri için ihtiyaç duyduğu enerjinin büyük bir kısmı, besin maddelerinin oksijenle parçalanması sonucu elde edilir. Bu olaya hücresel solunum, bu iş için gerekli oksijenin alınması ve karbondioksitin vücuttan uzaklaştırılmasına ise solunum denir.
Solunum sistemi, dış ortamdan oksijen alıp vücuda ileten ve hücrelerde oluşan karbondioksiti dışarı atan bir sistemdir. Bu sistemin düzgün çalışması, enerji üretimi ve dolayısıyla yaşamın sürdürülmesi için kritiktir.

1. Solunum Nedir?

• Dış solunum: Oksijenin dış ortamdan alınarak kana geçmesi, karbondioksitin atılması

• İç solunum (hücresel): Hücrede oksijen kullanılarak besinlerden enerji (ATP) üretilmesidir

🧪 Formül (Oksijenli solunum):
C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O + ATP

2. Solunum Sistemi Organları

A. Burun

• Havanın ısıtılması, nemlendirilmesi ve filtrelenmesini sağlar.

• Burun kılları ve mukus, mikropları ve tozları tutar.

B. Yutak ve Gırtlak

• Yutak: Solunum ve sindirim sisteminin ortak geçididir.

• Gırtlak: Ses telleri burada bulunur, epiglot kapağı ile yemeklerin soluk borusuna kaçması önlenir.

C. Soluk Borusu (Trake)

• C şeklindeki kıkırdak halkalarla desteklenir.

• İç yüzeyi silli epitel ve mukusla kaplıdır → mikroplar yukarı doğru taşınır.

D. Bronşlar ve Bronşçuklar

• Soluk borusu iki bronşa, bronşlar da bronşçuklara ayrılır.

• Bronşçuklar alveol adı verilen hava keseciklerine açılır.

E. Akciğerler

• Sağda 3, solda 2 lob vardır.

• Alveoller: Gaz alışverişinin gerçekleştiği yerlerdir.

  • İnce ve nemli yapıları sayesinde oksijen kana, karbondioksit kana verilir.

3. Solunum Hareketleri

• Soluk alma (inspirasyon):

  • Diyafram kasılır → aşağı iner

  • Kaburgalar arası kaslar kasılır → göğüs hacmi artar

  • Akciğerlere hava dolar

• Soluk verme (ekspirasyon):

  • Diyafram gevşer → yukarı çıkar

  • Kaburgalar arası kaslar gevşer

  • Akciğerlerden hava çıkar

🎯 Pasif bir olay olan soluk verme, dinlenme hâlinde enerji harcamadan gerçekleşir.

4. Gaz Alışverişi

• Alveol-kılcal damar arasında difüzyonla gerçekleşir.

• Oksijen → alveolden kana

• Karbondioksit → kandan alveole

• Hemoglobin, oksijeni taşıyan proteindir.

5. Solunum Sistemi ve Homeostazi

• Vücut pH’ının düzenlenmesi

• Karbondioksit birikimi pH’ı düşürür → medulla oblongata solunumu hızlandırır

• Oksijen-karbondioksit dengesi korunur

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1:
Aşağıdaki yapılardan hangisi gaz alışverişinin doğrudan gerçekleştiği yerdir?

A) Bronş
B) Soluk borusu
C) Alveol
D) Gırtlak
E) Yutak

Çözüm:
Oksijen ve karbondioksit arasındaki gaz alışverişi alveol ile çevresindeki kılcal damarlar arasında difüzyonla gerçekleşir.
Doğru cevap: C

Soru 2:
Soluk alma sırasında aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez?

A) Diyafram kasılır
B) Göğüs boşluğunun hacmi artar
C) Akciğerler hava ile dolar
D) Kaburgalar arası kaslar gevşer
E) Göğüs kafesi genişler

Çözüm:
Soluk alma aktif bir olaydır; diyafram ve kaburgalar arası kaslar kasılır. Gevşeme, soluk verme sırasında olur.
Doğru cevap: D

Soru 3:
Aşağıdakilerden hangisi solunum sisteminin görevlerinden biri değildir?

A) Vücut sıcaklığını düzenlemek
B) Oksijenin kana geçmesini sağlamak
C) Karbondioksiti vücuttan uzaklaştırmak
D) Ses oluşumuna katkı sağlamak
E) Asit-baz dengesine katkı sağlamak

Çözüm:
Solunum sistemi vücut sıcaklığını doğrudan düzenlemez. Bu görev daha çok terleme, damar genişliği, hormonlar ve sinirsel mekanizmalar ile gerçekleştirilir.
Doğru cevap: A

Solunum Sistemi Kavram Haritası

Solunum Sistemi – 10 Soruluk Test

1. Aşağıdaki yapılardan hangisi solunum sistemine ait değildir?
A) Bronşçuk
B) Alveol
C) Diyafram
D) İnce bağırsak
E) Trake

2. Gaz alışverişi hangi yapılar arasında gerçekleşir?
A) Burun – Gırtlak
B) Alveol – Kılcal damar
C) Trake – Bronş
D) Bronş – Bronşçuk
E) Gırtlak – Yutak

3. Aşağıdaki olaylardan hangisi soluk alma sırasında gerçekleşir?
A) Diyafram gevşer
B) Kaburgalar arası kaslar gevşer
C) Göğüs boşluğu daralır
D) Göğüs hacmi artar
E) Akciğerler içeri çöker

4. Aşağıdaki yapılardan hangisi sesi oluşturmaya yardımcı olur?
A) Alveol
B) Bronş
C) Trake
D) Gırtlak
E) Burun

5. Soluk verme sırasında aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
A) Diyafram yukarı çıkar
B) Akciğerler içindeki hava dışarı verilir
C) Göğüs hacmi azalır
D) Enerji harcanır
E) Kaburgalar arası kaslar gevşer

6. Alveollerde oksijenin kana geçmesi aşağıdaki olayla sağlanır:
A) Aktif taşıma
B) Difüzyon
C) Ozmoz
D) Endositoz
E) Fagositoz

7. Soluk borusunun iç yüzeyindeki silli epitelin görevi nedir?
A) Kan hücrelerini üretmek
B) Mukus salgılayarak mikropları dışarı taşımak
C) Ses çıkarmak
D) Gaz alışverişi yapmak
E) Hormon salgılamak

8. Solunum sisteminde bulunan ve besin taşımayan yapılar aşağıdakilerden hangisidir?
A) Akciğer atardamarı
B) İnce bağırsak kılcalları
C) Karaciğer toplardamarı
D) Aort
E) Bronşçuk

9. Vücutta solunum hızını düzenleyen merkez nerededir?
A) Hipotalamus
B) Beyincik
C) Omurilik
D) Medulla oblongata
E) Epifiz bezi

10. Hemoglobin molekülü vücutta ne taşır?
A) Glikoz
B) Yağ asidi
C) Amino asit
D) Karbondioksit
E) Oksijen

✅ Cevap Anahtarı

1. D

2. B

3. D

4. D

5. D

6. B

7. B

8. E

9. D

10. E