Ayt Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Konu Anlatımı

Bu ünitede, 16. yüzyıl sonlarından itibaren Osmanlı Devleti’nin karşılaştığı iç ve dış sorunlar, Avrupa’daki siyasi ve askerî gelişmeler, Osmanlı’nın bu değişime nasıl tepki verdiği, savaşlar, isyanlar ve siyasi dönüşümler detaylı biçimde ele alınacaktır.

Ünite girişi

16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’da bilim, teknik ve askerî alanda büyük gelişmeler yaşandı.
    Osmanlı Devleti ise aynı dönemde; uzun süren savaşlar, ekonomik bozulmalar ve merkezî otoritenin zayıflamasıyla karşı karşıya kaldı.
    Dünya dengeleri değişirken Osmanlı, bir yandan bu değişime ayak uydurmaya çalıştı, diğer yandan klasik düzenini koruma çabası içinde oldu.

Bu ünitede, Osmanlı’nın duraklama dönemindeki siyasi tercihleri, kriz yönetimi ve dış politikadaki manevraları incelenecektir.

17. yüzyıl savaşları ve siyasi gelişmeler

1. Osmanlı’nın genel durumu

17. yüzyıl, Osmanlı Devleti için duraklama ve dengesizlik dönemidir.
    Bu yüzyılda Osmanlı, hem içeride isyanlarla hem de dışarıda Avusturya, İran, Lehistan ve Rusya gibi güçlerle süregelen savaşlarla mücadele etti.

2. Osmanlı-Avusturya ilişkileri

a. Haçova Meydan Savaşı (1596)

• Osmanlı galip geldi.

• Avusturya’nın içlerine kadar ilerlenebileceğini gösterdi.

b. Zitvatorok Antlaşması (1606)

• Osmanlı’nın Avusturya üzerindeki üstünlüğü resmen sona erdi.

• Avusturya arşidükü, Osmanlı padişahına denk kabul edildi.

• Duraklama Dönemi’nin başlangıcı olarak kabul edilir.

3. Osmanlı-İran savaşları

a. Safevîlerle mücadele

• Mezhep farkı (Sünnî-Şiî) ve sınır anlaşmazlıkları nedeniyle sık sık çatışmalar yaşandı.

• Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639) → IV. Murad döneminde imzalandı.

  • Bugünkü Türkiye-İran sınırının temelleri atıldı.

4. Osmanlı-Lehistan ilişkileri

a. Hotin Seferi (1621)

• II. Osman sefere çıktı, başarı sağlandı ancak kalıcı sonuç alınamadı.

• Dönüşte Yeniçeriler tarafından öldürüldü → İlk defa bir Osmanlı padişahı askerlerce tahttan indirildi.

5. Osmanlı-Rusya ilişkileri

a. Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması (1681)

• Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk antlaşmadır.

• Rusya’nın Karadeniz’e yaklaşması, ilerideki tehditlerin habercisi olmuştur.

6. Girit Seferi (1645–1669)

• Venedik’e karşı yapılmıştır.

• 25 yıl süren kuşatma, Osmanlı tarihindeki en uzun kuşatmadır.

• Girit, zor da olsa alınmış; ancak büyük kaynak ve zaman kaybına yol açmıştır.

Genel sonuçlar:

• Savaşlar uzun sürmüş ama kazanç az olmuştur.

• Avrupa’daki güçler Osmanlı karşısında daha sistemli, bilimsel ve teknik gelişmelere dayalı stratejiler izlemeye başlamıştır.

• Osmanlı ordusu ve siyaseti klasik yöntemleriyle bu değişime yeterince karşılık verememiştir.

Örnek soru 1

Zitvatorok Antlaşması’nın Osmanlı açısından önemi nedir?

A) İran sınırlarını belirlemiştir
B) Osmanlı’nın Avusturya üzerindeki üstünlüğünü sona erdirmiştir
C) Osmanlı-Lehistan savaşlarını sona erdirmiştir
D) Kırım’ın Osmanlı’ya bağlandığını göstermiştir
E) Osmanlı’ya Karadeniz hâkimiyetini sağlamıştır

Doğru cevap: ✅ B) Osmanlı’nın Avusturya üzerindeki üstünlüğünü sona erdirmiştir

Örnek soru 2

Aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle Osmanlı-İran sınırları bugünkü hâline yakın şekilde çizilmiştir?

A) Zitvatorok
B) Hotin
C) Bahçesaray
D) Kasr-ı Şirin
E) İstanbul

Doğru cevap: ✅ D) Kasr-ı Şirin

İç isyanlar ve devlet düzenindeki bozulmalar

1. 17. yüzyılda Osmanlı’da iç karışıklıklar

Savaşların uzun sürmesi, ekonominin bozulması, rüşvetin artması ve yönetim kademelerindeki istikrarsızlık nedeniyle 17. yüzyılda Osmanlı’da birçok iç isyan meydana gelmiştir. Bu isyanlar, hem devletin merkezî yapısını zayıflatmış hem de halkın güvenini sarsmıştır.

2. Celali isyanları

a. Nedenleri:

• Tımar sisteminin bozulması, sipahilerin gelir kaybı

• Uzayan savaşların halk üzerindeki ekonomik yükü

• Vergilerin artması

• Göçebe grupların yerleşik hayata zorlanması

• Rüşvet, liyakatsizlik ve adaletsizlik

b. Özellikleri:

• Anadolu’da yaygındır (özellikle Orta ve Doğu Anadolu).

• Devlete değil, yöneticilere karşı isyanlardır.

• Askerî bir düzene sahip değillerdir.

• Köyleri yağmalamış, üretimi sekteye uğratmışlardır.

c. Önemli isyancılar:

• Karayazıcı, Deli Hasan, Kalenderoğlu

d. Sonuçları:

• Anadolu’da nüfus azaldı, köyler boşaldı

• Üretim ve vergi gelirleri düştü

• Güvenlik ve istikrar zayıfladı

• Devlet, isyancılara karşı bazen affedici, bazen sert oldu

3. Kapıkulu isyanları (İstanbul isyanları)

a. Nedenleri:

• Yeniçerilerin disiplinsizleşmesi ve bozulması

• Maaşların zamanında ödenmemesi

• Padişah ve sadrazamlara karşı hoşnutsuzluk

b. Önemli örnekler:

• II. Osman’ın (Genç Osman) öldürülmesi (1622)
  → Yeniçeriler tarafından tahttan indirilip katledildi.

• IV. Murad ve Köprülüler, kapıkulu ocaklarını disipline etmeye çalıştı.

4. Saray kadınlarının etkisi ve “Kadınlar Saltanatı”

• 17. yüzyılın ilk yarısında, padişahların küçük yaşta tahta çıkmasıyla birlikte valide sultanlar ve harem kadınları devlet yönetiminde etkin oldu.

• Bu döneme “Kadınlar Saltanatı” denir (özellikle Kösem Sultan ve Turhan Sultan).

• Saray içi çekişmeler, yönetimde zafiyet yarattı.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Celali isyanlarının temel nedenlerinden biri değildir?

A) Tımar sisteminin bozulması
B) Uzun süren savaşların yükü
C) Rüşvet ve adaletsizlik
D) Yeniçerilerin maaşlarının artması
E) Göçerlerin zorla yerleştirilmesi

Doğru cevap: ✅ D) Yeniçerilerin maaşlarının artması

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi “Kadınlar Saltanatı” olarak bilinen dönemin bir sonucudur?

A) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
B) Harem kadınlarının devlet yönetiminde etkin olması
C) Celali isyanlarının bastırılması
D) Sarayda evlilik yasağının getirilmesi
E) Harem’in kaldırılması

Doğru cevap: ✅ B) Harem kadınlarının devlet yönetiminde etkin olması

Islahat girişimleri ve Köprülüler dönemi

1. Duraklama Dönemi’nde ıslahat ihtiyacı

17. yüzyılda Osmanlı Devleti, yaşadığı iç isyanlar, askerî başarısızlıklar ve ekonomik krizler karşısında devlet düzenini yeniden kurmak amacıyla ıslahatlara (reformlara) yönelmiştir.
    Bu ıslahatlar, genellikle kişisel çabalara dayalı, sistemsiz ve yüzeysel olmuştur.

2. Islahatların genel özellikleri

• Devlet düzenini yeniden kurma çabalarıdır

• Genellikle askerî ve mali alandadır

• Halkın değil, merkezî yönetimin çıkarları gözetilir

• Islahatlar kişilere bağlıdır, kurumsal değildir

• Ulema ve askerî sınıfın direnciyle karşılaşır

• Kalıcı değil, geçici çözümler üretir

3. Köprülüler dönemi (1661–1683)

Kimdir bu Köprülüler?

Köprülü Mehmed Paşa ile başlayan ve ailesinden gelen sadrazamların görev yaptığı dönemdir.
Devletin otoritesini yeniden kurma çabaları bu aileyle ivme kazanmıştır.

Önemli Köprülü sadrazamlar ve faaliyetleri:

a. Köprülü Mehmed Paşa (1661–1665)

• Sadrazamlık şartıyla göreve geldi: Padişah müdahale etmeyecek

• Rüşvet ve yolsuzlukla mücadele etti

• Yeniçerileri disipline aldı

• Mali düzenlemeler yaptı

• Devlet otoritesini yeniden kurdu

b. Köprülü Fazıl Ahmed Paşa (1665–1676)

• Girit Seferi’ni tamamladı

• Uyvar ve Kamaniçe kalelerini aldı

• Eğitimli ve kültürlü bir vezirdi

• Devletin askeri başarılarını artırdı

c. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (1676–1683)

• II. Viyana Kuşatması’nı yönetti

• Sefer başarısız olunca idam edildi

• Bu olay, Köprülüler Dönemi’nin sonunu getirdi

Değerlendirme:

• Köprülüler sayesinde kısa süreli de olsa merkezî otorite güçlenmiş,
  devletin saygınlığı yeniden kazanılmıştır.

• Ancak sorunların kökenine inilmediği için reformlar kalıcı olamamıştır.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi 17. yüzyıldaki ıslahatların genel özelliklerinden biri değildir?

A) Genellikle askerî ve mali alanlarda yapılması
B) Kalıcı ve köklü değişiklikler yaratması
C) Kişilere bağlı ve sınırlı olması
D) Ulemadan tepki görmesi
E) Halkın taleplerine dayanarak yapılmaması

Doğru cevap: ✅ B) Kalıcı ve köklü değişiklikler yaratması

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Köprülü Mehmed Paşa’nın sadrazamlık şartlarından biridir?

A) Tımar sisteminin kaldırılması
B) Padişahın işlere müdahale etmemesi
C) Yeniçeri Ocağı’nın kapatılması
D) Halifelik makamının güçlendirilmesi
E) Celali isyanlarının affedilmesi

Doğru cevap: ✅ B) Padişahın işlere müdahale etmemesi

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Testi

1.

Aşağıdakilerden hangisi 17. yüzyılda Osmanlı ile İran arasında imzalanan ve bugünkü Türkiye-İran sınırını büyük ölçüde belirleyen antlaşmadır?

A) Karlofça
B) Kasr-ı Şirin
C) Zitvatorok
D) Hotin
E) Bucaş

2.

Zitvatorok Antlaşması’nın Osmanlı açısından en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Safevîlerle barışın sağlanması
B) Lehistan’a üstünlük kurulması
C) Osmanlı padişahının Avrupa hükümdarlarına denk sayılması
D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
E) Girit’in alınması

3.

Aşağıdaki savaşlardan hangisinin sonucunda Karlofça Antlaşması imzalanmıştır?

A) II. Kosova
B) Mohaç
C) II. Viyana Kuşatması
D) Ridaniye
E) Çaldıran

4.

Celali isyanlarının temel nedenlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yeniçerilerin sadrazama karşı ayaklanması
B) Göçebe halkın yerleşik yaşama zorlanması
C) Avrupa’nın Osmanlı’ya saldırması
D) Halifelik makamının el değiştirmesi
E) Harem ağalarının yönetime karışması

5.

Aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Ocaklarının bozulmasının bir sonucu olarak değerlendirilebilir?

A) Tımar sisteminin kaldırılması
B) Kadıların yetkilerinin artması
C) II. Osman’ın öldürülmesi
D) Celali isyanlarının başlaması
E) Medrese eğitiminin sona ermesi

6.

Osmanlı tarihinde “Kadınlar Saltanatı” olarak adlandırılan dönem, aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir?

A) Kadıların yargı sistemine hâkim olması
B) Harem kadınlarının devlet yönetiminde etkili olması
C) Sarayda kadınların eğitime yönelmesi
D) Kadınların vakıf kuramaması
E) Valide sultanların tamamen etkisizleşmesi

7.

Aşağıdakilerden hangisi 17. yüzyıl ıslahatlarının ortak özelliklerinden biri değildir?

A) Sistemsiz ve kişilere bağlı olması
B) Kalıcı çözüm üretmekten uzak olması
C) Halkın doğrudan talepleriyle başlaması
D) Genellikle askerî ve mali alanda yapılması
E) Ulemadan tepki görmesi

8.

Köprülü Mehmed Paşa’nın sadrazamlık göreviyle birlikte devleti yeniden düzene koyarken aldığı ilk önlem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Medreseleri kapatmak
B) Padişahın işleri ona bırakmasını şart koşmak
C) Avrupa’ya sefer düzenlemek
D) Halifeliği kaldırmak
E) Kapıkulu ordusunu dağıtmak

9.

Girit Seferi’ni tamamlayan, Uyvar ve Kamaniçe gibi kaleleri alan Osmanlı sadrazamı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Köprülü Mehmed Paşa
B) Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
C) Köprülü Fazıl Ahmed Paşa
D) Sokullu Mehmed Paşa
E) Halil Paşa

10.

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Osmanlı Devleti’nin savunma siyasetine geçtiğini gösterir?

A) İstanbul’un fethi
B) Karlofça Antlaşması
C) Kanuni’nin İran Seferi
D) Osman Gazi’nin gazâ anlayışı
E) Mohaç Savaşı

✅ Cevap Anahtarı

1. B

2. C

3. C

4. B

5. C

6. B

7. C

8. B

9. C

10. B