AYT Biyoloji Üriner Sistem (Boşaltım Sistemi) Konu Anlatımı

Canlıların metabolik faaliyetleri sonucu oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması boşaltım olarak adlandırılır. İnsanlarda bu işlemi gerçekleştiren en önemli sistem üriner sistem (boşaltım sistemi) dir.
Bu sistemin temel görevi, vücut sıvı dengesini korumak, kanın kimyasal yapısını düzenlemek ve zararlı atıkları (özellikle azotlu atıklar) dışarı atmaktır.

1. Boşaltım Nedir?

Boşaltım, metabolizma sonucu oluşan zararlı ya da fazla maddelerin vücuttan atılmasıdır.
Başlıca atık maddeler:

• Amonyak, üre, ürik asit (azotlu atıklar)

• Fazla tuz ve su

• Karbondioksit

🧠 Not: Karbondioksit → Akciğer
Safra → Karaciğer
Üre → Böbrek aracılığıyla atılır.

2. Üriner Sistemin Organları

A. Böbrekler

• Karın boşluğunun arkasında, omurganın iki yanında yer alır.

• Kanı süzer, atıkları idrarla uzaklaştırır.

• Nefron: Böbreğin yapı ve işlev birimidir.

Nefronun Bölümleri:

• Bowman kapsülü: Kan süzülür

• Glomerulus: Kılcal damar yumağı

• Proksimal tüp, Henle kulpu, Distal tüp: Geri emilim ve salgılama

• Toplayıcı kanal: İdrar toplanır, havuzcuğa iletilir

B. Üreterler

• Böbreklerden mesaneye idrar taşıyan kanallardır.

C. Mesane (idrar kesesi)

• İdrarı depolayan kaslı yapıdır.

D. Üretra

• İdrarın vücuttan dışarı atıldığı kanaldır.

3. İdrar Oluşumu

1. Süzülme (Filtrasyon):

   • Glomerulus → Bowman kapsülü

   • Su, glikoz, tuz, üre gibi küçük maddeler süzülür.

   • Kan hücreleri ve büyük proteinler süzülmez.

2. Geri Emilim (Reabsorpsiyon):

   • Yararlı maddeler (glikoz, amino asit, su, tuz) tüplerden kana geri alınır.

3. Salgılama (Sekresyon):

   • Zararlı maddeler kana sonradan geçip aktif olarak tüplere verilir.

🎯 Not: İdrar oluşumu pasif ve aktif olayların birleşimidir. En fazla geri emilen madde sudur.

4. Boşaltım Sisteminin Diğer Görevleri

• Kanın pH’ını dengeler

• Su-tuz dengesini sağlar

• Kan basıncını etkiler (ADH ve aldosteron hormonlarıyla)

• EPO hormonu ile kemik iliğini uyarır → eritrosit üretimi

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi böbreklerde süzülme (filtrasyon) olayı sırasında süzülen bir maddedir?

A) Alyuvar
B) Büyük proteinler
C) Glikoz
D) Trombosit
E) Antikor

Çözüm:
Süzülme olayında sadece küçük moleküller glomerulustan Bowman kapsülüne geçebilir. Glikoz küçük bir molekül olduğu için süzülür. Alyuvar, trombosit ve büyük proteinler süzülmez.
Doğru cevap: C

Soru 2:
Böbreğin yapısal ve işlevsel birimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bowman kapsülü
B) Glomerulus
C) Nefron
D) Üreter
E) Henle kulpu

Çözüm:
Nefron, süzülme, geri emilim ve salgılama olaylarının tamamının gerçekleştiği yapı birimidir.
Doğru cevap: C

Soru 3:
Aşağıdaki hormonlardan hangisi su geri emilimini artırarak idrar miktarını azaltır?

A) TSH
B) FSH
C) ADH
D) Melatonin
E) Kortizol

Çözüm:
ADH (Antidiüretik Hormon), böbreklerde suyun geri emilimini artırır. Bu sayede idrar miktarı azalır.
Doğru cevap: C

Üriner Sistem (Boşaltım Sistemi) Kavram Haritası

Üriner Sistem – 10 Soruluk Test

1. Aşağıdakilerden hangisi boşaltım sistemi organlarından biri değildir?
A) Böbrek
B) Üreter
C) Akciğer
D) Mesane
E) Üretra

2. Böbreğin yapı ve işlev birimi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bowman kapsülü
B) Glomerulus
C) Henle kulpu
D) Nefron
E) Toplayıcı kanal

3. Süzülme (filtrasyon) olayı hangi yapıda gerçekleşir?
A) Proksimal tüp
B) Henle kulpu
C) Bowman kapsülü
D) Distal tüp
E) Toplayıcı kanal

4. Aşağıdaki moleküllerden hangisi Bowman kapsülüne geçemez?
A) Su
B) Glikoz
C) Amonyak
D) Büyük protein
E) Üre

5. Geri emilim en çok hangi madde için gerçekleşir?
A) Üre
B) Su
C) Tuz
D) Amino asit
E) Glikoz

6. İdrarın mesaneden vücut dışına atılmasını sağlayan yapı hangisidir?
A) Üreter
B) Nefron
C) Toplayıcı kanal
D) Üretra
E) Glomerulus

7. Aşağıdaki hormonlardan hangisi böbreklerden su geri emilimini artırır?
A) TSH
B) ADH
C) Melatonin
D) FSH
E) Insülin

8. Aşağıdakilerden hangisi boşaltım sisteminin görevlerinden biri değildir?
A) Kanın pH dengesini korumak
B) Zararlı atıkları vücuttan uzaklaştırmak
C) Su ve tuz dengesini sağlamak
D) Solunum gazlarını taşımak
E) Kan basıncını düzenlemek

9. İdrarın oluşum sürecinde sırasıyla gerçekleşen olaylar aşağıdakilerden hangisidir?
A) Geri emilim → süzülme → salgılama
B) Süzülme → salgılama → geri emilim
C) Süzülme → geri emilim → salgılama
D) Salgılama → süzülme → geri emilim
E) Salgılama → geri emilim → süzülme

10. Böbreğin görevlerinden biri değildir:
A) Kanın süzülmesini sağlamak
B) Glikoz üretmek
C) Vücut sıvı dengesini düzenlemek
D) Atık maddeleri dışarı atmak
E) EPO hormonu salgılamak

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. D

3. C

4. D

5. B

6. D

7. B

8. D

9. C

10. B