AYT Tarih Dünya Gücü Osmanlı Konu Anlatımı

Bu ünitede, Osmanlı Devleti’nin klasik dönemdeki (15.–17. yüzyıl) yükseliş süreci, kurumsallaşması, cihan hâkimiyeti politikası, Anadolu ve Balkanlar’daki siyasi etkinliği, Halifeliğin alınması ve Osmanlı’nın üç kıtada kurduğu egemenlik incelenecek.

Osmanlı Devleti, 15. yüzyıldan itibaren sadece bir Anadolu devleti olmaktan çıkmış, Balkanlar, Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Orta Avrupa’da etkili bir dünya gücüne dönüşmüştür.
Bu dönemde fetihlerle genişleyen Osmanlı, aynı zamanda merkezî yönetimi güçlendirmiş, ordu ve donanmasını geliştirmiş ve İslam dünyasının lideri hâline gelmiştir.

İstanbul’un fethi, bu sürecin simgesel başlangıcı olmuş; ardından gelen padişahlarla birlikte Osmanlı, siyasi, askerî, ekonomik ve kültürel olarak zirveye ulaşmıştır.

İstanbul’un fethi ve sonuçları

1453 İstanbul’un fethi

• Fatih Sultan Mehmet tarafından 6 Nisan – 29 Mayıs 1453 tarihleri arasında gerçekleştirildi.

• Bizans İmparatorluğu’nun başkenti olan İstanbul, Osmanlı kuşatmaları sonucunda fethedildi.

• Kuşatma sırasında şahi topları, surları yıkmak için kullanıldı.

• Haliç’e gemilerin karadan yürütülmesi, kuşatmadaki stratejik bir başarıydı.

• 29 Mayıs 1453: İstanbul resmen Osmanlı toprağı oldu.

Fetih öncesi ve sonrası durum

Fetih öncesinde:

• Bizans, sadece İstanbul çevresini kontrol eden zayıf bir devletti.

• Osmanlı’nın Anadolu ve Rumeli toprakları ikiye bölünmüş durumdaydı.

Fetihten sonra:

• Bizans tamamen ortadan kalktı.

• Osmanlı toprak bütünlüğü sağlandı.

• İstanbul, Osmanlı’nın başkenti yapıldı.

Sonuçları

Siyasi sonuçlar:

• Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı (Bazı tarihçilerce).

• Osmanlı, imparatorluk kimliği kazandı.

• Anadolu–Rumeli arasındaki geçiş kolaylaştı.

• Osmanlı, İslam dünyasında lider konuma yükseldi.

Kültürel ve bilimsel sonuçlar:

• İstanbul, bilim, kültür ve sanat merkezi hâline geldi.

• Ayasofya camiye çevrildi, medreseler, kütüphaneler kuruldu.

• Fetihten sonra şehirdeki Hristiyan ve Yahudi halk, güvence altına alındı.

Ekonomik sonuçlar:

• İpek Yolu’nun kontrolü Osmanlı’ya geçti.

• Bu durum, Avrupalıları yeni ticaret yolları arayışına itti → Coğrafi Keşifler’in başlamasında etkili oldu.

Örnek soru 1

İstanbul’un fethinin Avrupa tarihinde en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Haçlı Seferlerinin başlaması
B) İslamiyet’in Avrupa’da yayılması
C) Orta Çağ’ın sona ermesi ve Yeni Çağ’ın başlaması
D) Bizans’ın tekrar güç kazanması
E) Avrupa’nın Osmanlı ile ittifak kurması

Doğru cevap: ✅ C) Orta Çağ’ın sona ermesi ve Yeni Çağ’ın başlaması

Örnek soru 2

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmek istemesinin en temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bizans’la ittifak kurmak
B) Katolikliği yaymak
C) Toprak bütünlüğünü sağlamak ve başkent yapmak
D) Avrupa’da mezhep birliğini sağlamak
E) Venediklilerle savaşmak

Doğru cevap: ✅ C) Toprak bütünlüğünü sağlamak ve başkent yapmak

Fatih Sultan Mehmet ve yükselme dönemi Osmanlı siyaseti

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451–1481)

Fetihten sonra Osmanlı Devleti, bir cihan devleti olma yolunda hızlı adımlarla ilerledi. Fatih Sultan Mehmet hem askerî başarıları hem de hukuki ve idari düzenlemeleri ile Osmanlı’nın klasik döneminin temelini attı.

Siyasi ve askerî gelişmeler

• İstanbul’un fethi (1453): Bizans’a son verildi, başkent İstanbul oldu.

• Trabzon Rum İmparatorluğu ve Eflak Prensliği fethedildi.

• Sırbistan, Bosna-Hersek, Arnavutluk gibi Balkan topraklarında Osmanlı hâkimiyeti genişletildi.

• Otlukbeli Savaşı (1473): Akkoyunlular mağlup edilerek Doğu Anadolu’nun güvenliği sağlandı.

• Karadeniz “Türk gölü” hâline getirildi (Sinop ve Kırım’ın alınmasıyla).

Hukuk ve idari alanda reformlar

• Kanunname-i Ali Osman çıkarıldı.
  → Osmanlı hukuk sistemini yazılı hâle getiren ilk büyük kanun.
  → Devlet ve tahtın güvenliği için “kardeş katli” meşru kabul edildi.

• Merkezî otorite güçlendirildi, beylerin bağımsız hareket etmeleri engellendi.

• Tımar sistemi geliştirildi, merkez-taşra ilişkisi düzenlendi.

Denizcilik ve dış ilişkiler

• Venedik ve Ceneviz ile deniz ticareti ve savaşlar yürütüldü.

• Ege ve Akdeniz’de donanma güçlendirildi.

• İtalya’ya sefer planlandı; Otranto Seferi başlatıldı ancak Fatih’in ölümüyle yarım kaldı.

Kültür ve bilim

• İstanbul, bilim ve sanat merkezi hâline geldi.

• Medreseler, kütüphaneler, camiler, külliyeler inşa edildi.

• Ali Kuşçu, Fatih’in davetiyle İstanbul’a gelerek bilimsel çalışmalarda bulundu.

• Çok dilli ve çok kültürlü yapıyı koruyan, hoşgörü temelli bir şehirleşme politikası izlendi.

Örnek soru 1

Fatih Sultan Mehmet döneminde çıkarılan ve Osmanlı hukuk sistemini yazılı hâle getiren kanun aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teşkilat-ı Esasiye
B) Kanunname-i Esasi
C) Kanunname-i Ali Osman
D) Mecelle
E) Şeriat-ı Osmaniye

Doğru cevap: ✅ C) Kanunname-i Ali Osman

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’deki egemenliğini artıran gelişmelerden biridir?

A) Mora’nın fethedilmesi
B) Sinop ve Kırım’ın alınması
C) Otranto Seferi
D) Mısır’ın fethi
E) Çaldıran Seferi

Doğru cevap: ✅ B) Sinop ve Kırım’ın alınması

Yükselme döneminde Osmanlı: II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim

II. Bayezid Dönemi (1481–1512)

Genel özellikler:

• Fatih’in oğlu olan II. Bayezid, babasına göre daha ılımlı ve içe dönük bir politika izledi.

• Barışçıl bir dönemdir, büyük fetihler yerine iç düzenlemeler ön plandadır.

Öne çıkan gelişmeler:

• İspanya’daki Yahudi zulmünden kaçanlar, Osmanlı’ya kabul edildi.
  → Bu, Osmanlı’nın hoşgörülü yapısını gösteren önemli bir örnektir.

• Kırım Hanlığı ile iyi ilişkiler kuruldu.

• Dönemin sonunda, oğulları arasında taht mücadelesi yaşandı.
  → Yavuz Sultan Selim, babasını tahttan indirerek hükümdar oldu.

Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512–1520)

Yavuz dönemi, Osmanlı’nın Doğu siyasetinde dönüm noktası olmuştur. Özellikle İslam dünyasının liderliği bu dönemde Osmanlı’ya geçmiştir.

Doğu siyaseti:

• 1514 Çaldıran Savaşı: Safevîler (Şah İsmail) yenildi → Doğu Anadolu Osmanlı’ya katıldı.

• 1516–1517 Mercidabık ve Ridaniye Savaşları: Memlûklar mağlup edildi → Suriye, Filistin, Mısır fethedildi.

• Halifelik makamı Osmanlı’ya geçti.
  → Osmanlı, İslam dünyasının siyasi ve dinî lideri oldu.

Sonuçlar:

• Osmanlı, Hicaz, Kâbe ve Medine’nin hizmetkârı oldu.

• Baharat Yolu Osmanlı denetimine geçti.

• Kuzey Afrika’ya açılmanın yolu açıldı.

• Devletin sınırları üç kıtaya yayılmaya başladı.

Örnek soru 1

Halifelik makamının Osmanlı Devleti’ne geçmesi aşağıdaki gelişmelerden hangisinin sonucudur?

A) Çaldıran Seferi
B) Otlukbeli Savaşı
C) İstanbul’un Fethi
D) Ridaniye Seferi
E) Otranto Seferi

Doğru cevap: ✅ D) Ridaniye Seferi

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Yavuz Sultan Selim’in Osmanlı Devleti’ne kattığı bölgelerden biridir?

A) Balkanlar
B) Orta Avrupa
C) Kuzey Afrika
D) Mısır ve Hicaz
E) Anadolu’nun batısı

Doğru cevap: ✅ D) Mısır ve Hicaz

Kanuni Sultan Süleyman dönemi: Osmanlı’nın zirvesi

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520–1566)

46 yıl süren hükümdarlığı, Osmanlı tarihinde en uzun süren padişahlıktır.
Kanuni, sadece büyük bir askerî komutan değil; aynı zamanda hukukçu, kültür ve sanat hamisi olarak da bilinir.
Bu dönem, Osmanlı’nın askerî, siyasî, ekonomik ve kültürel açılardan zirvede olduğu dönemdir.

Askerî ve siyasi gelişmeler

Batı seferleri:

• 1521 Belgrad Seferi: Belgrad alındı.

• 1526 Mohaç Meydan Savaşı: Macaristan ordusu yok edildi, Budin alındı.

• 1533 Avusturya ile İstanbul Antlaşması: Avusturya arşidükü Osmanlı sadrazamına denk sayıldı.

• 1541 Budin Seferi: Macaristan, Osmanlı toprağı oldu.

Doğu seferleri:

• 1534–1535 Irakeyn Seferi: Irak ve Bağdat fethedildi → Safevî etkisi kırıldı.

• Osmanlı–Safevî mücadelesi, doğu sınırlarının korunmasını sağladı.

Denizlerde:

• Barbaros Hayreddin Paşa, Osmanlı donanmasının başındaydı.

• 1538 Preveze Deniz Zaferi ile Akdeniz’de üstünlük Osmanlı’ya geçti.
  → Osmanlı, Akdeniz’in en güçlü deniz gücü hâline geldi.

• Turgut Reis, Piri Reis, Seydi Ali Reis gibi denizciler bu dönemde öne çıktı.

Hukuk ve iç yönetim

• Kanunî, “Kanunların koruyucusu” anlamında bu lakabı aldı.

• Kanunname-i Sultan Süleyman ile örfî hukuk sistemli hâle getirildi.

• Vergi sistemi, tımar düzeni ve adalet uygulamaları yazılı kurallara bağlandı.

Kültür ve sanat

• Mimar Sinan, bu dönemde baş mimar olarak görev yaptı.

  • Eserleri: Süleymaniye Camii, Selimiye Camii (II. Selim dönemi)

• Klasik Osmanlı mimarisi, sanat ve estetikte zirveye ulaştı.

• Şiir ve edebiyat gelişti:

  • Bizzat Kanuni, “Muhibbî” mahlasıyla divan şiiri yazdı.

Örnek soru 1

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı donanmasının Akdeniz’de üstünlük kazandığı savaş aşağıdakilerden hangisidir?

A) Preveze
B) Çaldıran
C) Otlukbeli
D) Ridaniye
E) Mohaç

Doğru cevap: ✅ A) Preveze

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Kanuni Sultan Süleyman dönemindeki hukuk düzenlemelerine verilen addır?

A) Teşkilat-ı Esasiye
B) Mecelle
C) Kanunname-i Ali Osman
D) Kanunname-i Sultan Süleyman
E) Tanzimat Fermanı

Doğru cevap: ✅ D) Kanunname-i Sultan Süleyman

Osmanlı’nın dünya gücü olmasının dayanakları

Osmanlı Devleti’nin 15. ve 16. yüzyıllarda üç kıtaya yayılan büyük bir imparatorluğa dönüşmesinin arkasında yalnızca askerî başarılar değil, aynı zamanda iyi planlanmış bir yönetim, güçlü ekonomi, kültürel çeşitlilik ve hoşgörülü bir anlayış vardı.

1. Coğrafi konum avantajı

• Osmanlı, İpek ve Baharat Yolları gibi önemli ticaret yollarının kesişim noktalarını kontrol etti.

• Anadolu, Balkanlar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika gibi bölgelerde etkin oldu.

• Bu konum sayesinde hem ekonomik gelir hem de stratejik üstünlük sağlandı.

2. Güçlü ve disiplinli ordu

• Kapıkulu ve Tımarlı Sipahiler gibi iyi organize edilmiş askerî sınıflar sayesinde büyük fetihler yapıldı.

• Yeniçeri Ocağı ve donanma sürekli geliştirildi.

• Top ve tüfek gibi ateşli silahlar erken dönemde etkin biçimde kullanıldı.

3. Merkezî ve adaletli yönetim

• Padişah, güçlü merkezî otoriteyi temsil ediyordu.

• Divan-ı Hümâyun, danışma ve yürütme merkezi olarak işliyordu.

• Kadılar aracılığıyla taşrada adalet sağlanıyordu.

• Örfî ve şer’î hukuk birlikte uygulanarak halkın güveni kazanılıyordu.

4. Ekonomik sistem ve tımar düzeni

• Tarım üretimi, tımar sistemiyle destekleniyordu.

• Vergi sistemi düzenliydi.

• Geniş topraklara sahip olunması sayesinde devletin gelir kaynakları güçlüydü.

• Vakıf sistemi sayesinde sosyal hizmetler devlet bütçesine yük olmadan yürütülüyordu.

5. Kültürel çeşitlilik ve hoşgörü

• Millet sistemi sayesinde farklı din ve etnik gruplar kendi kimliklerini koruyarak Osmanlı’ya bağlandı.

• Azınlıklar vergi karşılığında inanç özgürlüğü ve toplumsal haklara sahipti.

• Bu sistem sosyal huzurun ve uzun ömürlü yönetimin temelini oluşturdu.

6. İslam dünyasının liderliği

• Halifelik Osmanlı’ya geçtikten sonra, Osmanlı yalnızca bir siyasi güç değil, İslam dünyasının da lideri oldu.

• Kutsal şehirlerin koruyuculuğu Osmanlı’ya manevi bir üstünlük kazandırdı.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın dünya gücü hâline gelmesinde en etkili askerî unsurlardan biridir?

A) Vakıf sisteminin kurulması
B) Ahilik teşkilatının yaygınlaşması
C) Ateşli silahların erken dönemde kullanılması
D) Millet sisteminin benimsenmesi
E) Medreselerin sayısının artması

Doğru cevap: ✅ C) Ateşli silahların erken dönemde kullanılması

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın farklı inanç gruplarını bir arada yaşatabilmesini sağlayan sistemdir?

A) İltizam sistemi
B) Devşirme sistemi
C) Millet sistemi
D) Lonca sistemi
E) Tımar sistemi

Doğru cevap: ✅ C) Millet sistemi

Dünya Gücü Osmanlı Testi

1.

Aşağıdakilerden hangisi İstanbul’un fethi ile gerçekleşen sonuçlardan biridir?

A) Coğrafi Keşifler’in sona ermesi
B) Halifeliğin Osmanlı’ya geçmesi
C) Orta Çağ’ın sona ermesi
D) Haçlı Seferleri’nin başlaması
E) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması

2.

Fatih Sultan Mehmet’in çıkardığı ve Osmanlı hukukunun temelini yazılı hâle getiren kanun aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kanunname-i Ali Osman
B) Kanunname-i Sultan Süleyman
C) Mecelle
D) Teşkilat-ı Esasiye
E) Tanzimat Fermanı

3.

Osmanlı Devleti’ne halifelik makamı aşağıdaki savaşların hangisinden sonra geçmiştir?

A) Çaldıran
B) Mohaç
C) Ridaniye
D) Otlukbeli
E) Preveze

4.

Yavuz Sultan Selim’in doğu politikasının temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Avusturya’ya sefer düzenlemek
B) Akdeniz ticaretini geliştirmek
C) Safevî tehdidini ortadan kaldırmak
D) İstanbul’u başkent yapmak
E) Kırım’ı fethetmek

5.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Akdeniz’de Osmanlı üstünlüğünü sağlayan deniz savaşı aşağıdakilerden hangisidir?

A) İnebahtı
B) Varna
C) Preveze
D) Çeşme
E) Rodos

6.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın üç kıtaya yayılmasında etkili olan coğrafi avantajlardan biridir?

A) Doğu Avrupa’da kalması
B) Tarım topraklarının yetersiz olması
C) Ticaret yollarının dışında olması
D) İpek ve Baharat Yolları üzerinde bulunması
E) Denizlerden izole bir bölgede olması

7.

Osmanlı’da Kanuni döneminde çıkarılan ve örfî hukuku sistemleştiren kanun aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kanunname-i Ali Osman
B) Teşkilat-ı Esasiye
C) Kanunname-i Sultan Süleyman
D) Mecelle
E) Islahat Fermanı

8.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın merkezî yönetimi güçlendirmesinde etkili olan uygulamalardan biridir?

A) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
B) Millet sisteminin kaldırılması
C) Divan-ı Hümâyun’un kaldırılması
D) Taşrada kadıların görevlendirilmesi
E) Halifeliğin İran’a verilmesi

9.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı’nın dünya gücü olmasında kültürel ve sosyal etkenlerden biridir?

A) Sadece askerî başarıya odaklanılması
B) Farklı inançlara kapalı bir toplum yapısı
C) Millet sistemine dayalı hoşgörü politikası
D) Hristiyanlığın resmî din ilan edilmesi
E) Ticaretin yasaklanması

10.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı’nın doğu sınırlarını güvence altına aldığı sefer aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belgrad Seferi
B) Rodos Seferi
C) Zigetvar Seferi
D) Irakeyn Seferi
E) Mısır Seferi

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. A

3. C

4. C

5. C

6. D

7. C

8. D

9. C

10. D