AYT Tarih Orta Çağ’da Dünya Konu Anlatımı

Bu ünitede, Avrupa, Asya ve İslam dünyasında Orta Çağ boyunca yaşanan siyasal, sosyal ve kültürel gelişmeleri inceleyeceğiz. Kavimler Göçü, feodalizm, skolastik düşünce, Haçlı Seferleri ve Türk-İslam dünyasının Orta Çağ’daki rolü gibi başlıklar bu ünitenin ana temasını oluşturur.

Milattan sonra 5. yüzyılda Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla birlikte Avrupa’da yeni bir dönem başlamış, doğuda ise Bizans ve İslam medeniyetleri yükselmiştir. Bu döneme “Orta Çağ” adı verilir. Yaklaşık 1000 yıl süren bu çağ, farklı coğrafyalarda farklı medeniyetlerin gelişimine sahne olmuştur.

Orta Çağ’da Avrupa’da feodal (derebeylik) sistem hâkimken, doğuda bilim, kültür ve sanat alanında büyük ilerlemeler kaydeden İslam dünyası önemli bir medeniyet merkezi hâline gelmiştir. Bu ünite, farklı uygarlıkların gelişimini karşılaştırmalı olarak ele alarak, Orta Çağ’ın dünya tarihindeki yerini kavramamıza yardımcı olur.

Kavimler Göçü ve sonuçları

Kavimler Göçü nedir?

Kavimler Göçü, 4. yüzyılın sonlarında Orta Asya’da yaşayan Hunların, çeşitli nedenlerle batıya doğru göç etmeye başlamasıyla başlayan büyük bir halk hareketidir. Bu göç, yalnızca bir topluluğun yer değiştirmesi değil; aynı zamanda Avrupa’nın siyasi, sosyal ve kültürel yapısını derinden etkileyen bir süreçtir.

Göçün başlatıcısı: Hunlar

• Hunların lideri Balamir (ve ardından Uldız), Orta Asya’daki siyasi baskılar ve iklim koşulları nedeniyle batıya göç etti.

• Bu hareketlilik, yerleşik Germen kavimlerini de yerlerinden etti ve Avrupa genelinde büyük bir domino etkisi yarattı.

Kavimler Göçü’nün sonuçları

1. Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı

• 395 yılında Batı Roma ve Doğu Roma (Bizans) olarak ikiye ayrıldı.

• Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında yıkıldı.

2. Avrupa’da siyasi birlik bozuldu

• Yüzlerce küçük krallık ve kavim devleti ortaya çıktı.

• Merkezi otorite zayıfladı, uzun süre toparlanamadı.

3. Feodalizm ortaya çıktı

• Güçlü beylikler (senyörler) topraklarına bağlı halkı yönetmeye başladı.

• Toplum soylular, din adamları ve köylüler olmak üzere sınıflara ayrıldı.

4. Skolastik düşünce yayıldı

• Din merkezli düşünce yapısı egemen oldu.

• Akıl ve deney geri plana atıldı, bilimsel ilerleme yavaşladı.

5. Hristiyanlık yayıldı

• Germen kavimlerinin birçoğu Hristiyanlığı kabul etti.

• Kilise, toplumsal ve siyasal hayatta çok güçlü hâle geldi.

6. Yeni milletlerin temelleri atıldı

• Bugünkü Alman, Fransız, İngiliz, İspanyol gibi milletlerin etnik temelleri bu dönemde oluşmaya başladı.

7. Türkler Avrupa’ya ulaştı

• Hunlar, Avrupa’ya gelen ilk Türk topluluğudur.

• Avrupa Hun Devleti kuruldu (Attila dönemi en parlak dönemdir).

Örnek soru 1

Kavimler Göçü’nün Avrupa üzerindeki en kalıcı etkilerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) İslamiyet’in yayılması
B) Merkezi krallıkların kurulması
C) Skolastik düşüncenin gelişmesi
D) Avrupa Birliği’nin temellerinin atılması
E) Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılması

Doğru cevap: ✅ C) Skolastik düşüncenin gelişmesi

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi Kavimler Göçü’nün bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır?

A) Rönesans hareketleri
B) Reform hareketleri
C) Feodalite sistemi
D) Akdeniz ticaretinin gelişmesi
E) Coğrafi Keşifler

Doğru cevap: ✅ C) Feodalite sistemi

Avrupa’da feodalite (derebeylik) düzeni

Feodalite nedir?

Feodalite, Kavimler Göçü sonrası Avrupa’da merkezi otoritenin zayıflamasıyla ortaya çıkan, toprağa dayalı bir sosyal ve ekonomik sistemdir. Bu sistemde büyük toprak sahipleri (senyörler) kendi toprakları üzerinde küçük krallar gibi davranır, halk ise bu topraklarda himaye karşılığında çalışırdı.

Feodal sistemin yapısı

Feodalite, genellikle şu şekilde organize olmuştur:

👑 1. Senyör (Derebeyi):

• Büyük topraklara sahip asil sınıftır.

• Kendi bölgesinde vergi toplar, mahkeme kurar, ordu besler.

🛡️ 2. Vassal (Bağlı bey):

• Daha küçük toprak sahipleri, senyöre bağlılık yemini eder.

• Senyörün ordusuna asker gönderir.

🧑‍🌾 3. Serf (Köylü):

• Toprağa bağlıdır, toprağı terk edemez.

• Senyörün izni olmadan evlenemez, mülk edinemez.

• Korunma karşılığında tarlada çalışır.

Feodalite’nin özellikleri

• Toplum sınıflıdır (asil → din adamı → köylü).

• Merkezi otorite zayıftır, kral etkisizdir.

• Halk arasında hak ve özgürlük farkı çok fazladır.

• Toprağa dayalı bir ekonomi vardır.

• Tüccarlık ve şehirleşme geri plandadır.

• Katolik Kilisesi, sosyal ve siyasi gücün merkezindedir.

Feodal sistemin zayıflamasında etkili olan gelişmeler

• Haçlı Seferleri: Avrupa’da ticareti canlandırdı, şehirleşmeyi artırdı.

• Veba Salgınları: Nüfusun azalmasına ve iş gücünün değer kazanmasına neden oldu.

• Yeniçağ’da merkezi krallıkların güçlenmesi: Fransa, İngiltere gibi ülkelerde krallar derebeyleri bastırdı.

• Yüzyıl Savaşları: Feodal beylerin gücünü zayıflattı.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi feodalitenin temel özelliklerinden biridir?

A) Toplumsal eşitlik
B) Güçlü merkezi otorite
C) Toprağa bağlı üretim ve sınıflı toplum
D) Ticaretin gelişmiş olması
E) Herkesin seçme ve seçilme hakkına sahip olması

Doğru cevap: ✅ C) Toprağa bağlı üretim ve sınıflı toplum

Örnek soru 2

Feodalitenin çözülmesinde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?

A) Haçlı Seferleri
B) Kara Veba salgını
C) Tüccar sınıfının güçlenmesi
D) Coğrafi keşifler
E) Kavimler Göçü

Doğru cevap: ✅ E) Kavimler Göçü

Bizans İmparatorluğu ve Orta Çağ’daki rolü

Doğu Roma’dan Bizans’a geçiş

• 395 yılında Roma İmparatorluğu Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrıldı.

• 476’da Batı Roma yıkılınca, Doğu Roma varlığını sürdürdü ve zamanla “Bizans İmparatorluğu” adını aldı.

• Başkent: Konstantinopolis (İstanbul)

Bizans’ın siyasi yapısı

• Mutlak monarşi ile yönetilirdi.

• İmparator hem dini hem siyasi otoriteydi.

• Güçlü bir merkezî bürokrasiye sahipti.

• Roma hukukunu geliştirerek **“Justinianus Kanunları”**nı oluşturdu.

Dini yapı

• Bizans, Ortodoks Hristiyanlığın merkezidir.

• Papalık (Katoliklik) ile zamanla anlaşmazlıklar yaşandı.

• 1054’te gerçekleşen “Skizma” (Büyük Ayrılık) ile Katolik ve Ortodoks kiliseleri tamamen ayrıldı.

Kültürel ve mimari miras

• Bizans, Antik Yunan ve Roma mirasını koruyarak klasik kültürün Orta Çağ’daki temsilcisi olmuştur.

• Ayasofya, dönemin en önemli mimari eserlerinden biridir.

• Mosaik sanatı ve dini ikonalar dikkat çeker.

Bizans’ın Türk ve İslam dünyası ile ilişkisi

• Bizans, İslamiyet’in doğuşundan itibaren Arap-İslam devletleriyle uzun yıllar savaşmıştır.

• 1071 Malazgirt Savaşı’nda Selçuklulara yenilmiş, Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.

• 1204 yılında Haçlılar tarafından işgal edilmiş, 1261’de tekrar Bizans yönetimine geçmiştir.

• 1453’te İstanbul’un fethiyle Bizans İmparatorluğu sona ermiştir.

Örnek soru 1

Bizans İmparatorluğu’nun dini yapısıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Katolik mezhebinin merkeziydi
B) Ortodoks mezhebinin temsilcisiydi
C) İslamiyet’in yayılmasını desteklemiştir
D) Pagan inanışları sürdürmüştür
E) Protestanlıkla birleşmiştir

Doğru cevap: ✅ B) Ortodoks mezhebinin temsilcisiydi

Örnek soru 2

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Bizans’ın İslam dünyası karşısında büyük bir yenilgi aldığı olaydır?

A) Yüz Yıl Savaşları
B) Skolastik düşüncenin yayılması
C) Haçlı Seferleri
D) Malazgirt Savaşı
E) İstanbul’un fethi

Doğru cevap: ✅ D) Malazgirt Savaşı

İslam medeniyetinin yükselişi ve bilimsel katkıları

İslamiyet’in doğuşu ve yayılışı

• 610 yılında Hz. Muhammed’e vahyin gelmesiyle İslamiyet ortaya çıktı.

• Kısa sürede Arap Yarımadası’nın büyük kısmı Müslüman oldu.

• Dört Halife Dönemi’nde İslam hızla yayıldı.

• Emevîler döneminde Kuzey Afrika, Endülüs (İspanya) ve Orta Asya’ya kadar genişledi.

• Abbasîler döneminde İslam dünyası bilim, kültür ve sanatın merkezi hâline geldi.

Abbasi Medeniyeti ve “Altın Çağ”

• Abbasi Devleti (750–1258), Bağdat merkezli güçlü bir yönetimdi.

• Farklı kültür ve milletlerden insanları bir araya getirerek çok uluslu bir yapıya sahipti.

• “Beytü’l Hikme” (Bilgelik Evi) kurularak Antik Yunan ve Hint eserleri Arapçaya çevrildi.

• Bilim adamları hem çeviriler yaptı hem de yeni buluşlar gerçekleştirdi.

İslam dünyasının bilimsel katkıları

• Kağıt yapımı Çin’den öğrenilerek Samarra’da ilk defa üretildi.

• Cam, deri ve kumaş üretimi gelişti.

• Medreseler kurularak eğitim yaygınlaştırıldı.

İslam medeniyetinin Batı’ya etkisi

• İslam dünyasında geliştirilen bilgiler Haçlı Seferleri ve Endülüs Emevîleri aracılığıyla Avrupa’ya taşındı.

• Bu birikimler, Avrupa’da Rönesans’ın temelini oluşturdu.

• Müslüman bilim insanlarının eserleri uzun süre Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutuldu.

Örnek soru 1

İslam dünyasında bilimsel gelişmelerin kurumsallaşmasını sağlayan, çeviri faaliyetlerinin merkezi olan kurum aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dârülaceze
B) Enderun
C) Beytü’l Hikme
D) Medrese-i Nizamiye
E) Ulu Cami

Doğru cevap: ✅ C) Beytü’l Hikme

Örnek soru 2

Aşağıdaki bilim insanı – katkı eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) İbn Sina – Tıp
B) Harezmi – Cebir
C) Farabi – Felsefe
D) İbn Rüşd – Coğrafya
E) Uluğ Bey – Astronomi

Doğru cevap: ✅ D) İbn Rüşd – Coğrafya (Doğrusu: Felsefe)

Orta Çağ’da Asya’da kurulan diğer uygarlıklar (Hint, Çin, Türk)

1. Hint uygarlığı

• Orta Çağ’da Hindistan, kast sistemi üzerine kuruluydu.

• Toplum; Brahman (din adamı), Kşatriya (savaşçı), Vaysiya (tüccar) ve Sudra (işçi) olmak üzere sınıflara ayrılmıştı.

• Kast sistemi, insanların doğuştan sınıflara ayrılmasını sağlayarak sosyal hareketliliği engelliyordu.

Dini yapı:

• Hinduizm, en yaygın dindir.

• Ayrıca Budizm, Caynizm ve İslam da Hindistan’da etkili olmuştur.

• İslamiyet, özellikle Gazneliler ve Delhi Sultanlığı döneminde yayılmıştır.

Bilim ve kültür:

• Matematikte sıfırın kullanımı ve onluk sistem geliştirilmiştir.

• Yoga, mimari (Tac Mahal öncesi örnekler), efsanevi destanlar (Mahabharata) önemlidir.

2. Çin uygarlığı

• Çin’de yönetim imparatorluk sistemiyle devam etti.

• Toplum Konfüçyüs’ün öğretileri doğrultusunda düzenlenmişti (itaat, aile, düzen).

• Sınavla memuriyet sistemi (mandarin) uygulanıyordu, bu sistem adaletli bürokrasiye zemin hazırladı.

Başlıca hanedanlıklar:

• Tang, Song, Yuan (Moğol) ve Ming hanedanları öne çıkar.

• Tang ve Song dönemleri özellikle bilim, sanat ve edebiyatta altın çağ kabul edilir.

Çin’in katkıları:

• Kağıt, pusula, barut, matbaa gibi icatlar ilk olarak Çin’de kullanılmıştır.

• Çin İpek Yolu sayesinde ticaret gelişmiştir.

3. Orta Çağ Türk devletleri

• Asya’da kurulan başlıca Türk devletleri:

  • Göktürkler

  • Uygurlar

  • Karahanlılar

  • Gazneliler

  • Büyük Selçuklu Devleti

Uygarlık katkıları:

• Uygurlar, yerleşik yaşama geçen ilk Türk devletidir.

• Karahanlılar, İslamiyet’i resmî din olarak kabul eden ilk Türk devletidir.

• Gazneliler Hindistan’a seferler düzenleyerek İslamiyet’i yaydı.

• Büyük Selçuklular, Anadolu’nun kapılarını Türklere açan Malazgirt Zaferi’ni kazanmıştır (1071).

• Selçuklular, medrese sistemini geliştirerek eğitimde kurumsallaşmayı sağlamışlardır.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Çin uygarlığına ait bir özelliktir?

A) Kast sistemine dayalı toplum düzeni
B) Matbaanın ilk kez kullanılması
C) İslamiyet’in resmî din olarak kabul edilmesi
D) Göçebe yaşam tarzı
E) Skolastik düşüncenin etkisi

Doğru cevap: ✅ B) Matbaanın ilk kez kullanılması

Örnek soru 2

Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi İslamiyet’i resmî din olarak kabul eden ilk Türk devleti olmuştur?

A) Göktürkler
B) Uygurlar
C) Karahanlılar
D) Gazneliler
E) Büyük Selçuklular

Doğru cevap: ✅ C) Karahanlılar

Orta Çağ’da Dünya Testi

1.

Kavimler Göçü’nün Avrupa’da doğrudan yol açtığı gelişmelerden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Skolastik düşüncenin sona ermesi
B) Merkezi krallıkların güçlenmesi
C) Feodalite sisteminin ortaya çıkması
D) Katolik Kilisesi’nin zayıflaması
E) Reform hareketlerinin başlaması

2.

Aşağıdakilerden hangisi feodalite sisteminin bir özelliğidir?

A) Ticaretin temel ekonomik faaliyet olması
B) Halkın eşit haklara sahip olması
C) Merkezi otoritenin güçlü olması
D) Toprağa dayalı sosyal sınıfların bulunması
E) Demokratik yönetime geçilmesi

3.

Bizans İmparatorluğu’nun 1054 yılında yaşadığı Skizma (bölünme) sonucunda ne olmuştur?

A) İslamiyet resmî din ilan edilmiştir
B) Bizans Katolik mezhebine geçmiştir
C) Ortodoks ve Katolik kiliseleri ayrılmıştır
D) Haçlı Seferleri sona ermiştir
E) Bizans İmparatorluğu yıkılmıştır

4.

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Bizans’ın zayıflamasına neden olmuştur?

A) Rönesans’ın başlaması
B) Haçlı Seferleri’nin İstanbul’u işgal etmesi
C) Ortodoks mezhebinin yayılması
D) Latin alfabesinin kullanılması
E) Bizans’ın Balkanlara hâkim olması

5.

İslam dünyasında bilimsel gelişmelerin kurumsallaştığı yer aşağıdakilerden hangisidir?

A) Enderun
B) Beytü’l Hikme
C) Dârüşşifa
D) Medrese-i Nizamiye
E) Rasathane

6.

Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) İbn Sina – Tıp
B) Farabi – Felsefe
C) Harezmi – Matematik
D) Uluğ Bey – Astronomi
E) İbn Rüşd – Coğrafya

7.

Kast sistemine dayalı bir toplum yapısı aşağıdaki uygarlıklardan hangisinde görülür?

A) Çin
B) Hint
C) Arap
D) Türk
E) Bizans

8.

Çin uygarlığına ait bir gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) İslamiyet’in yayılması
B) Ayasofya’nın yapılması
C) Kağıt, matbaa, pusulanın icadı
D) Endülüs Emevîlerinin kurulması
E) Beytü’l Hikme’nin kurulması

9.

Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi yerleşik hayatı benimseyen ilk Türk topluluğudur?

A) Hunlar
B) Göktürkler
C) Uygurlar
D) Karahanlılar
E) Gazneliler

10.

Malazgirt Savaşı’nın (1071) tarihî önemi nedir?

A) Anadolu’nun kapılarını Türklere açmıştır
B) Avrupa Hunlarının kuruluşunu başlatmıştır
C) Katolik ve Ortodoks kiliseleri ayrılmıştır
D) Bizans, Haçlı Seferlerini başlatmıştır
E) İslamiyet, Anadolu’dan tamamen silinmiştir

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. D

3. C

4. B

5. B

6. E

7. B

8. C

9. C

10. A