İçindekiler

AYT Tarih ve Zaman Konu Anlatımı

Tarih, geçmişin tozlu sayfalarında insanlığın izini süren bir bilim dalıdır. İnsan topluluklarının yaşayışlarını, kültürlerini, mücadelelerini ve bıraktıkları izleri sebep-sonuç ilişkisi içinde, yer ve zaman belirterek inceleyen tarih; yalnızca eski olayları değil, bugünün anlaşılmasına da katkı sağlar. Bu yönüyle tarih sadece ezberlenmesi gereken bir ders değil, aynı zamanda düşünce ufkunu genişleten, sorgulatan ve analiz yeteneği kazandıran bir disiplindir.

“Tarih ve Zaman” ünitesi, tarih biliminin temelini oluşturan kavramların öğrenilmesini sağlar. Bu ünitede öğrenciler; tarihin tanımı, konusu, yöntemleri, kaynakları ve diğer bilim dallarıyla ilişkisi gibi konularla tanışır. Aynı zamanda zaman kavramı, takvim sistemleri ve tarihi olayların sınıflandırılması gibi temel bilgiler de bu ünitede ele alınır. Bu temel bilgiler, sonraki ünitelerin anlaşılmasını kolaylaştıran bir zemin hazırlar.

1. TARİHİN TANIMI VE AMACI

🔹 Tarih Nedir?

Tarih; geçmişte yaşamış insan topluluklarının her türlü faaliyetini, neden-sonuç ilişkisi içinde, yer ve zaman göstererek, belgeler ışığında inceleyen bir bilim dalıdır. Yani tarih sadece olayları sıralamakla kalmaz, aynı zamanda olayların nedenlerini ve sonuçlarını analiz eder.

Tarihin en temel özelliği belgelere dayalı olmasıdır. Tarihçi, geçmişte yaşanmış olayları yorumlarken olabildiğince nesnel olmaya çalışır.

🔹 Tarihçinin Amacı

Tarihçinin görevi sadece olayları anlatmak değil, aynı zamanda onları sorgulamak ve anlamlandırmaktır. Bu süreçte tarihçi, geçmişte yaşanmış olaylardan hareketle günümüzü anlamaya ve geleceğe ışık tutmaya çalışır.

🧪 Örnek Soru 1:

Soru:
Aşağıdakilerden hangisi tarih biliminin temel özelliklerinden biridir?

A) Olayları öznel olarak yorumlama
B) Sadece sözlü kaynaklara dayanma
C) Geleceği kesin olarak tahmin etme
D) Olayları neden-sonuç ilişkisiyle açıklama
E) Sadece savaş ve siyaset konularını inceleme

Doğru Cevap: ✅ D) Olayları neden-sonuç ilişkisiyle açıklama

2. TARİHİN KONUSU VE KAPSAMI

Tarih biliminin konusu, insan ve insanın zaman içindeki her türlü faaliyetidir. Bu faaliyetler; siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel ve dini alanları kapsar. Tarih sadece kralların, savaşların ya da antlaşmaların tarihi değildir; aynı zamanda sıradan insanların yaşam biçimlerinin de tarihidir.

Tarihin kapsamı geniştir çünkü tarihçi geçmişi anlamaya çalışırken sadece bir olayı değil, onunla bağlantılı her unsuru inceler.

🧪 Örnek Soru 2:

Soru:
Aşağıdakilerden hangisi tarih biliminin kapsamına girmez?

A) Bir toplumun inanç yapısı
B) Bir dönemdeki ekonomik ilişkiler
C) Gelecekte olması beklenen olaylar
D) Geçmişteki siyasi gelişmeler
E) Toplumların yaşam tarzları

Doğru Cevap: ✅ C) Gelecekte olması beklenen olaylar

3. ZAMAN KAVRAMI VE TAKVİMLER

🔹 Zaman Kavramı

Tarih bilimi için “zaman” temel bir kavramdır. Olayların ne zaman gerçekleştiği, hangi olaydan önce ya da sonra meydana geldiği gibi sorulara cevap verirken zaman kavramına başvurulur. Bu sayede olaylar kronolojik (zamansal) sıra içinde değerlendirilir.

Kronoloji, tarihsel olayların zaman sırasına göre dizilmesini sağlayan yardımcı bilim dalıdır. Kronoloji sayesinde olayların gelişim süreci net bir şekilde ortaya konur.

🔹 Takvim Sistemleri

İnsanlar zamanı ölçmek ve düzenli bir yaşam sürdürmek için çeşitli takvimler geliştirmiştir. Tarihte kullanılan başlıca takvimler:

Ay Yılı Takvimi: Ay’ın Dünya etrafındaki hareketine göre hesaplanır. (≈ 354 gün)
Örn: Hicri Takvim
Güneş Yılı Takvimi: Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşüne göre hesaplanır. (≈ 365 gün 6 saat)
Örn: Miladi Takvim, Rumi Takvim

🔹 Miladi ve Hicri Takvim

Miladi Takvim: Güneş yılı esas alınır. Başlangıç noktası Hz. İsa’nın doğumudur. Bugün Türkiye dahil birçok ülke tarafından kullanılmaktadır.
Hicri Takvim: Ay yılı esas alınır. Başlangıç noktası Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretidir. İslam dünyasında dini günlerin belirlenmesinde kullanılır.

🧪 Örnek Soru 3:

Soru:
Aşağıdaki takvim sistemlerinden hangisi Güneş yılına göre düzenlenmiştir?

A) Hicri Takvim
B) Rumi Takvim
C) On İki Hayvanlı Türk Takvimi
D) Ay yılı esaslı Çin Takvimi
E) İbrani Takvimi

Doğru Cevap: ✅ B) Rumi Takvim

🧪 Örnek Soru 4:

Soru:
Tarihi olayların oluş sırasına göre sıralanması hangi bilim dalının konusudur?

A) Arkeoloji
B) Filoloji
C) Kronoloji
D) Paleografi
E) Antropoloji

Doğru Cevap: ✅ C) Kronoloji

4. TARİHİN YAZILMASI VE TARİHÇİLİK ANLAYIŞLARI

🔹 Tarih Yazıcılığı (Historiografi)

Tarihin bir bilim dalı haline gelmesiyle birlikte, olayların nasıl yazıldığı da önemli bir konu olmuştur. Tarih yazıcılığı, geçmişteki olayların farklı bakış açılarıyla nasıl kaleme alındığını inceler. Zaman içinde tarih yazımında farklı anlayışlar gelişmiştir:

🔸 a) Hikayeci (Rivayetçi) Tarih

Olayları sebep-sonuç ilişkisi kurmadan aktarır.
Edebi bir dil kullanılır, süslemeler olabilir.
En eski tarih yazıcılığı örneğidir.
Örnek: Herodot (Tarihin Babası)

🔸 b) Öğretici (Pragmatik) Tarih

Olaylardan ders çıkarma amacı güder.
Genellikle yöneticilere rehberlik eder.
Milliyetçi, dini ya da ahlaki mesajlar içerir.
Örnek: Ahmet Cevdet Paşa

🔸 c) Araştırıcı (Bilimsel) Tarih

Belgelere dayanır, neden-sonuç ilişkisi kurar.
Eleştirel bakış açısı ve analiz ön plandadır.
Modern tarih yazımının temelini oluşturur.
Objektif olmaya özen gösterir.

🧪 Örnek Soru 5:

Soru:
Bir tarihçinin, geçmişte yaşanan olayları sebep-sonuç ilişkisi kurmadan, süslü bir dille ve olayın kahramanlarını öne çıkararak anlatması hangi tarih anlayışına örnektir?

A) Araştırıcı tarih
B) Öğretici tarih
C) Hikayeci tarih
D) Eleştirel tarih
E) Modern tarih

Doğru Cevap: ✅ C) Hikayeci tarih

🧪 Örnek Soru 6:

Soru:
“Geçmişteki olayları araştırırken eleştiriler yaparak kaynaklara dayalı ve tarafsız bir yaklaşım benimsenmelidir.” diyen bir tarihçi, hangi tarih yazıcılığı anlayışını savunmaktadır?

A) Hikayeci tarih
B) Öğretici tarih
C) Mitolojik tarih
D) Araştırıcı tarih
E) Anlatı tarih

Doğru Cevap: ✅ D) Araştırıcı tarih

5. TARİHİN YÖNTEMİ VE KAYNAKLARI

🔹 Tarih Biliminin Yöntemi

Tarihsel bilgiye ulaşmak sistemli bir süreci gerektirir. Tarihçi, olayları anlamak ve açıklamak için aşağıdaki beş temel aşamayı takip eder:

1. Tarama (Kaynak Arama):

Konuyla ilgili yazılı, sözlü, görsel ya da maddi kaynaklar toplanır.

2. Tasnif (Sınıflandırma):

Toplanan bilgiler konu, zaman, mekân gibi ölçütlere göre düzenlenir.

3. Tahlil (Çözümleme):

Bilgilerin güvenilirliği ve doğruluğu araştırılır, analiz yapılır.

4. Tenkit (Eleştiri):

Kaynakların iç ve dış eleştirisi yapılır. Bilgiler ne kadar objektif ve güvenilir?

5. Terkip (Sentez):

Elde edilen bilgiler bir araya getirilerek olay bilimsel bir metin hâline dönüştürülür.

🔹 Tarihi Kaynaklar

Tarihçiler bilgi edinmek için çeşitli kaynaklara başvururlar. Bu kaynaklar birinci el ve ikinci el olmak üzere ikiye ayrılır:

➤ Birinci El Kaynaklar:

Olayın yaşandığı döneme ait, doğrudan bilgi veren kaynaklardır.
Örn: Kitabeler, arkeolojik buluntular, döneme ait mektuplar, belgeler.

➤ İkinci El Kaynaklar:

Olaydan sonra, başkalarının birinci el kaynaklardan faydalanarak oluşturduğu eserlerdir.
Örn: Tarih kitapları, makaleler, belgeseller.

🧪 Örnek Soru 7:

Soru:
Aşağıdaki kaynaklardan hangisi birinci el kaynak olarak kabul edilir?

A) Bir tarihçinin yazdığı makale
B) Belgesel bir film
C) Kazılarda bulunan eski bir para
D) Günümüzde yazılan bir biyografi
E) Tarihle ilgili hazırlanmış ders kitabı

Doğru Cevap: ✅ C) Kazılarda bulunan eski bir para

🧪 Örnek Soru 8:

Soru:
Tarihçinin araştırma sürecinde “kaynakları analiz ederek doğruluklarını ve güvenilirliklerini inceleme” aşaması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tarama
B) Tahlil
C) Tenkit
D) Tasnif
E) Terkip

Doğru Cevap: ✅ C) Tenkit

6. TARİHİN DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİSİ & OLAY–OLGU AYRIMI

🔹 Tarihe Yardımcı Bilim Dalları

Tarih bilimi tek başına yeterli değildir; diğer bilim dallarından da destek alır. Bu disiplinler, tarihçinin olayları daha doğru ve kapsamlı anlamasına yardımcı olur:

🧪 Örnek Soru 9:

Soru:
Aşağıdakilerden hangisi, tarihçinin eski yazılı belgeleri okuyup anlamlandırmasında yardımcı olur?

A) Nümizmatik
B) Paleografi
C) Antropoloji
D) Epigrafi
E) Filoloji

Doğru Cevap: ✅ B) Paleografi

🔹 Tarihi Olay ve Tarihi Olgu

Tarihi bilgiler iki temel kavrama dayanır: olay ve olgu.

➤ Tarihi Olay:

Belirli bir zamanda ve yerde gerçekleşir.
Kısa sürelidir.
Başlangıcı ve sonu bellidir.
Örn: Malazgirt Savaşı (1071), İstanbul’un Fethi (1453)

➤ Tarihi Olgu:

Uzun sürede oluşur, süreklilik gösterir.
Tekrar edebilir, genellenebilir.
Örn: Anadolu’nun Türkleşmesi, Feodalite sistemi

🧪 Örnek Soru 10:

Soru:
Aşağıdakilerden hangisi tarihi olguya örnek olarak gösterilebilir?

A) 1876 Anayasası’nın ilanı
B) Osmanlı Devleti’nin kuruluşu
C) Türklerin göç hareketi
D) Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması
E) 1923’te Cumhuriyet’in ilanı

Doğru Cevap: ✅ C) Türklerin göç hareketi

TARİH VE ZAMAN – ÜNİTE SONU MİNİ TEST

1.

Aşağıdakilerden hangisi tarih biliminin temel amaçlarından biridir?

A) Geleceği tahmin etmek
B) Geçmişi değerlendirmeden aktarmak
C) Olayları sebep-sonuç ilişkisiyle incelemek
D) Mitolojik anlatılar oluşturmak
E) Ezber bilgi sunmak

Doğru Cevap: ✅ C) Olayları sebep-sonuç ilişkisiyle incelemek

2.

“Bir tarihçi, geçmişte yaşanan olayları kronolojik sıraya koyarak bir zaman çizelgesi hazırlar.”
Bu tarihçi aşağıdaki bilim dallarından hangisinden yararlanmıştır?

A) Arkeoloji
B) Paleografi
C) Antropoloji
D) Kronoloji
E) Etnografya

Doğru Cevap: ✅ D) Kronoloji

3.

Aşağıdakilerden hangisi birinci el (birincil) kaynağa örnek olabilir?

A) Tarih öğretmeninin hazırladığı ders notları
B) Tarihle ilgili yazılmış roman
C) Antik bir mezardan çıkan yazıt
D) Günümüzde yazılmış bir araştırma kitabı
E) Belgesel film

Doğru Cevap: ✅ C) Antik bir mezardan çıkan yazıt

4.

Ay yılı esasına göre hazırlanmış takvim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Miladi Takvim
B) Rumi Takvim
C) Güneş Takvimi
D) Hicri Takvim
E) Jülyen Takvimi

Doğru Cevap: ✅ D) Hicri Takvim

5.

Aşağıdakilerden hangisi öğretici (pragmatik) tarih yazıcılığının özelliklerinden biridir?

A) Belgelere dayanma zorunluluğu
B) Bilimsel yöntemle yazılması
C) Objektiflik ilkesine uyma
D) Geçmişten ders çıkarma amacı taşıması
E) Olayları kronolojik sıralama

Doğru Cevap: ✅ D) Geçmişten ders çıkarma amacı taşıması

6.

“Malazgirt Savaşı” tarihsel olarak aşağıdakilerden hangisine örnektir?

A) Tarihi olgu
B) Sosyolojik süreç
C) Tarihi olay
D) Kültürel etki
E) Göç hareketi

Doğru Cevap: ✅ C) Tarihi olay

7.

Tarihçi araştırmasında kaynakları topladıktan sonra sınıflandırma işlemini yapar. Bu aşamaya ne ad verilir?

A) Tahlil
B) Tasnif
C) Terkip
D) Tarama
E) Tenkit

Doğru Cevap: ✅ B) Tasnif

8.

Eski para ve madeni paraları inceleyerek ekonomik yapı hakkında bilgi veren bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Filoloji
B) Epigrafi
C) Nümizmatik
D) Diplomatik
E) Antropoloji

Doğru Cevap: ✅ C) Nümizmatik

9.

Aşağıdakilerden hangisi tarih biliminin konuları arasında yer almaz?

A) Geçmişteki siyasal olaylar
B) Eski medeniyetlerin kültürel yapıları
C) Toplumların yaşam biçimi
D) Gelecekte olabilecek teknolojik gelişmeler
E) Eski ekonomik sistemler

Doğru Cevap: ✅ D) Gelecekte olabilecek teknolojik gelişmeler

10.

Aşağıdaki olaylardan hangisi tarihsel bir olguya örnektir?

A) 1923’te Cumhuriyet’in ilanı
B) 1071 Malazgirt Savaşı
C) 1453 İstanbul’un fethi
D) Türklerin İslamiyet’i kabul etmesi
E) Anadolu’nun Türkleşmesi süreci

Doğru Cevap: ✅ E) Anadolu’nun Türkleşmesi süreci

✅ Cevap Anahtarı: Tarih ve Zaman – Mini Test

AYT Tarih Tarih ve Zaman Konu Anlatımı ve Örnek Sorular