AYT Tarih Toplumsal Devrim Çağında Dünya ve Türkiye Konu Anlatımı

Bu ünitede, II. Dünya Savaşı sonrası dünya genelinde yaşanan toplumsal hareketler, hak mücadeleleri, eğitim, kadın ve insan hakları alanındaki dönüşümler ile Türkiye’deki yansımaları incelenecek.

II. Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkım, yalnızca siyasi dengeleri değil, toplum yapısını ve birey haklarını da derinden etkiledi.
Bu dönemde dünyada eşitlik, özgürlük, barış ve sosyal adalet talepleri öne çıktı.
Kadın hareketleri, eğitimde fırsat eşitliği, insan hakları evrensel beyannamesi ve gençlik hareketleri bu dönemin karakteristik unsurları arasında yer aldı.

Türkiye de bu gelişmelerden etkilenmiş, anayasal haklar, kadınların toplumsal rolü ve eğitim politikalarında önemli değişimlere gitmiştir.

II. Dünya Savaşı sonrası toplumsal hareketler ve hak arayışları

1. Savaş sonrası dünyada sosyal bilinç yükseliyor

• II. Dünya Savaşı sonrası, insanlık büyük acılar ve yıkımlarla yüzleşti

• Bu travma, dünya genelinde insan hakları, eşitlik, özgürlük gibi değerleri öne çıkardı

• Kadınlar, gençler, etnik ve dini gruplar, hak arayışında daha örgütlü hâle geldi

2. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948)

• Birleşmiş Milletler tarafından kabul edildi

• Her insanın doğuştan sahip olduğu yaşama, eğitim, çalışma, inanç, düşünce ve ifade özgürlüğü gibi haklar güvence altına alındı

• Tüm dünyada hak bilincini artırdı

3. Kadın hareketleri

• Kadınlar, savaşta aktif roller üstlenmişti → toplumdaki varlıkları görünür hâle geldi

• Eşit işe eşit ücret, seçme-seçilme hakkı, eğitimde fırsat eşitliği gibi talepler yükseldi

• Batı’da 2. Dalga Feminizm ortaya çıktı (1960’lar)

• Kadınlar, üniversite, medya, siyaset ve iş hayatında daha görünür oldular

4. Gençlik ve öğrenci hareketleri

• 1960’lı ve 70’li yıllarda gençler:
  → Demokrasi, özgürlük, anti-emperyalizm, barış gibi değerleri savundular

• ABD’de Vietnam Savaşı karşıtı eylemler

• Fransa’da 1968 öğrenci olayları

• Slogan: “Hayal gücü iktidara!”

5. Etnik ve ırksal hak arayışları

• ABD’de siyahilerin sivil haklar mücadelesi öne çıktı

• Lider: Martin Luther King Jr.
  → “I have a dream” konuşması, ırkçılığa karşı simgesel

6. Eğitim ve sosyal reformlar

• Eğitimin yaygınlaştırılması

• Kız çocuklarının okullaşma oranının artırılması

• Bilgiye erişimin demokratikleşmesi

• Ücretsiz ve zorunlu eğitim politikaları birçok ülkede yaygınlaştı

Örnek soru 1

1948 yılında kabul edilen ve birey haklarını güvence altına alan uluslararası belge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Wilson İlkeleri
B) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
C) Birleşmiş Milletler Şartı
D) Marshall Planı
E) NATO Antlaşması

Doğru cevap: ✅ B) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi

Örnek soru 2

Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı sonrasında kadın hareketlerinin taleplerinden biri değildir?

A) Seçme-seçilme hakkı
B) Eşit işe eşit ücret
C) Zorunlu askerlik
D) Eğitimde fırsat eşitliği
E) Toplumda aktif roller üstlenmek

Doğru cevap: ✅ C) Zorunlu askerlik

Türkiye’de toplumsal dönüşüm ve hak mücadelesi (1945 sonrası)

1. Savaş sonrası Türkiye’de toplumsal yapı

• II. Dünya Savaşı sonrası Türkiye’de ekonomik sıkıntılar, nüfus artışı ve kentleşme hızlandı

• Tarımdan kente göç arttı → gecekondu bölgeleri oluştu

• Eğitim, sağlık ve ulaşım hizmetlerine duyulan ihtiyaç yükseldi

2. Kadınların toplumsal hayattaki yeri

• Cumhuriyet’in başından beri verilen haklar (1930–1934: belediye ve milletvekili seçme/seçilme)

• 1950’lerden sonra kadınların okullaşma, çalışma ve siyasete katılımı arttı

• Kadınlar artık sadece aile içinde değil, ekonomik ve sosyal yaşamda da yer almaya başladı

3. Eğitimde gelişmeler

• Köy Enstitüleri (1940): kırsalda öğretmen ve aydın yetiştirme amacı

• 1954’te kapatıldılar, ancak kırsal eğitimde önemli katkı sağladılar

• 1960 sonrası eğitim politikaları yeniden gündeme geldi

• Okullaşma oranı arttı, özellikle kız çocuklarının eğitimi teşvik edildi

4. İşçi hakları ve sendikalaşma

• 1947’de Sendikalar Kanunu çıkarıldı

• 1961 Anayasası ile toplu sözleşme ve grev hakkı tanındı

• 1960’lı yıllarda işçi hareketleri yükseldi (DİSK’in kurulması, mitingler, grevler)

5. Gençlik hareketleri

• 1960’lı yıllarda üniversite gençliği,
  → daha özgür, adil ve bağımsız bir Türkiye talebiyle protestolar düzenledi

• Gençlik hareketleri siyasallaştı

• 1970’li yıllarda ideolojik kamplaşmalar ve çatışmalar ortaya çıktı

6. Basın, yayın ve ifade özgürlüğü

• 1945 sonrası çok partili hayata geçişle birlikte basın özgürlüğü alanı genişledi

• Ancak bazı dönemlerde (özellikle darbeler sonrası) basın sıkı denetim altına alındı

• 1961 Anayasası → düşünce ve ifade özgürlüğü açısından ilericiydi

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de işçi haklarının anayasal güvenceye kavuştuğu ilk dönemdir?

A) 1924 Anayasası
B) 1945 seçimleri sonrası
C) 1961 Anayasası
D) 1982 Anayasası
E) Tek parti dönemi

Doğru cevap: ✅ C) 1961 Anayasası

Örnek soru 2

Köy Enstitüleri’nin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şehirlerde yüksekokul açmak
B) Üniversite sınav sistemini kaldırmak
C) Kırsal bölgelerde öğretmen ve aydın yetiştirmek
D) Tarikatlara eğitim yetkisi vermek
E) Basın-yayın sektörünü özelleştirmek

Doğru cevap: ✅ C) Kırsal bölgelerde öğretmen ve aydın yetiştirmek

Kavram Haritası: Toplumsal Devrim Çağında Dünya ve Türkiye

🔹 1. II. Dünya Savaşı Sonrası Dünya’da Toplumsal Dönüşüm

📌 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948)

• Birleşmiş Milletler tarafından ilan edildi

• Yaşama, eğitim, düşünce, inanç ve ifade özgürlüğü gibi temel haklar güvence altına alındı

📌 Kadın Hareketleri

• “Eşit işe eşit ücret”, “siyasi temsil”, “eğitim hakkı” gibi talepler öne çıktı

• 1960’larda 2. Dalga Feminizm yükseldi

• Kadınlar toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda daha görünür hâle geldi

📌 Gençlik ve Öğrenci Hareketleri

• 1960’lı yıllarda özgürlük, barış, demokrasi talepleri

• ABD’de Vietnam Savaşı karşıtı eylemler

• Fransa 1968 öğrenci hareketleri → “Hayal gücü iktidara!”

📌 Irksal Eşitlik Mücadelesi (ABD)

• Martin Luther King Jr. liderliğinde sivil haklar hareketi

• “I have a dream” → ırk ayrımcılığına karşı simgesel çıkış

• Yasal ayrımcılığın sona erdirilmesi yönünde önemli adımlar

🔹 2. Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm (1945 sonrası)

📌 Kadınların Toplumdaki Rolü

• 1930’lardan itibaren kazanılan haklar devam ettirildi

• 1950 sonrası eğitim ve iş hayatında görünürlük arttı

• Kadınların siyasete ve meslek yaşamına katılımı gelişti

📌 Eğitim Alanında Gelişmeler

• Köy Enstitüleri (1940–1954): kırsalda öğretmen ve aydın yetiştirme

• Eğitimin yaygınlaştırılması → kız çocuklarının okullaşma oranı arttı

📌 İşçi Hakları ve Sendikacılık

• 1947: Sendikalar Kanunu

• 1961 Anayasası: Toplu sözleşme ve grev hakkı tanındı

• DİSK ve diğer sendikaların kurulması, işçi mitingleri

📌 Gençlik Hareketleri

• 1960’lardan itibaren üniversite gençliği siyasallaştı

• Demokrasi, özgürlük ve bağımsızlık talepleri

• 1970’lerde kutuplaşma ve çatışmalar

📌 Düşünce ve Basın Özgürlüğü

• 1945 sonrası basında göreli bir serbestlik

• 1961 Anayasası → ifade ve düşünce özgürlüğünü genişletti

• Ancak darbeler ve siyasi baskılar dönemsel kısıtlamalara yol açtı

Toplumsal Devrim Çağında Dünya ve Türkiye Testi

1.

Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı sonrası dünyada toplumsal dönüşümün en önemli göstergelerinden biridir?

A) Soğuk Savaş’ın başlaması
B) Marshall Planı’nın uygulanması
C) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin ilanı
D) NATO’nun kurulması
E) SSCB’nin dağılması

2.

Kadınların toplumsal alandaki görünürlüğünün artmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

A) Köy Enstitülerinin kapatılması
B) Halifeliğin kaldırılması
C) II. Dünya Savaşı sırasında aktif roller üstlenmeleri
D) Türkiye’nin NATO’ya katılması
E) Lozan Antlaşması’nın imzalanması

3.

“I Have a Dream” (Bir Hayalim Var) konuşması aşağıdaki liderlerden hangisine aittir?

A) John F. Kennedy
B) Nelson Mandela
C) Mahatma Gandhi
D) Martin Luther King Jr.
E) Barack Obama

4.

Aşağıdaki hareketlerden hangisi 1968’de Fransa’da üniversite öğrencileri tarafından başlatılmıştır?

A) Feminizm hareketi
B) Vietnam protestoları
C) Öğrenci ayaklanmaları
D) Apartheid karşıtı direniş
E) Düşük ücretli işçi grevleri

5.

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de kırsal eğitimi yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuştur?

A) Köy Enstitüleri
B) Halk Evleri
C) İmam Hatip Okulları
D) Meslek Liseleri
E) Maarif Kolejleri

6.

Türkiye’de sendikalaşma sürecinde işçilere grev hakkı ilk kez hangi anayasa ile tanınmıştır?

A) 1924 Anayasası
B) 1961 Anayasası
C) 1982 Anayasası
D) 1876 Kanun-u Esasi
E) 2001 Anayasa Değişikliği

7.

Aşağıdakilerden hangisi kadın hareketlerinin temel taleplerinden biri değildir?

A) Eşit işe eşit ücret
B) Siyasi temsil
C) Eğitim hakkı
D) Zorunlu askerlik
E) Sosyal güvence

8.

Aşağıdakilerden hangisi 1960’lı yıllarda dünya genelinde yükselen gençlik hareketlerinin ortak özelliğidir?

A) Din temelli yönelimler
B) Sömürgeciliği destekleme
C) Özgürlük ve eşitlik talepleri
D) Krallıkların desteklenmesi
E) Askeri darbelere destek verme

9.

Türkiye’de çok partili döneme geçilmesi aşağıdakilerden hangisini doğrudan etkilemiştir?

A) Saltanatın ilan edilmesi
B) Kadınlara seçme hakkının verilmesi
C) Siyasi özgürlüklerin artması
D) 1923 Anayasası’nın hazırlanması
E) Osmanlıcılığın güçlenmesi

10.

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi hem dünya genelinde hem de Türkiye’de toplumsal eşitliği teşvik etmiştir?

A) NATO üyeliği
B) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
C) Kore Savaşı’na katılım
D) Soğuk Savaş politikaları
E) Sevr Antlaşması’nın reddi

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. C

3. D

4. C

5. A

6. B

7. D

8. C

9. C

10. B