TYT Türkçe Fiilde Anlam (Kip-Kişi-Yapı) Konu Anlatımı

📌 Fiiller, kip ve kişi ekleriyle çekimlenerek cümlede zaman ve anlam kazanır.
📌 Fiilin nasıl bir yapıya sahip olduğu, hangi zamanda geçtiği ve kim tarafından gerçekleştirildiği cümlenin anlamını doğrudan etkiler.

👉 Fiilde kip, eylemin zamanını ve gerçekleşme biçimini gösterir.
👉 Fiilde kişi, eylemi yapan şahsı gösteren ekleri ifade eder.
👉 Fiilde yapı ise, fiilin köküne veya gövdesine eklenen eklerin fiili nasıl değiştirdiğini anlatır.

Bu ünitede fiillerin kip, kişi ve yapı bakımından incelenmesini detaylıca ele alacağız.

1. Fiilde Kip (Haber Kipleri ve Dilek Kipleri)

📌 Kip, fiilin hangi zamanda gerçekleştiğini veya gerçekleşme durumunu belirten eklerdir.
📌 Fiiller kip ekleri alarak çekimlenir ve cümlede zaman veya dilek anlamı kazanır.
📌 Fiil kipleri ikiye ayrılır:

1. Haber (Bildirme) Kipleri – Fiilin hangi zaman diliminde olduğunu belirtir.
2. Dilek (Tasarlama) Kipleri – Fiilin zaman bildirmekten çok bir dilek, istek veya gereklilik ifade etmesini sağlar.

1.1. Haber (Bildirme) Kipleri

📌 Haber kipleri, eylemin hangi zamanda yapıldığını bildirir.
📌 Fiile zaman anlamı katarak cümlede yüklem olarak kullanılmasını sağlar.
📌 Beş farklı haber kipi vardır:

✅ Örnek Cümleler:

• Bugün çok fazla çalıştım. (Görülen Geçmiş Zaman)
• Duyduğuma göre çok güzel bir film miş. (Duyulan Geçmiş Zaman)
• Her sabah kahvaltı yaparım. (Geniş Zaman)
• Şu anda dışarıda yağmur yağıyor. (Şimdiki Zaman)
• Önümüzdeki yıl yurt dışına çıkacağım. (Gelecek Zaman)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Dün tiyatroya gidiyorum.” → Şimdiki zaman eki (-yor) geçmiş zamanı ifade etmez, yanlış kullanımdır.
✅ “Dün tiyatroya gittim.” → Doğru kullanım.

1.2. Dilek (Tasarlama) Kipleri

📌 Dilek kipleri, eylemin kesinlikle gerçekleştiğini bildirmez.
📌 Fiilin, dilek, istek, gereklilik, emir veya şart bildirmesini sağlar.
📌 Dört farklı dilek kipi vardır:

✅ Örnek Cümleler:

• Daha fazla spor yapmalısın. (Gereklilik Kipi)
• Eğer sınava iyi hazırlanırsan, başarılı olursun. (Şart Kipi)
• Haydi, dışarı çıkıp biraz gezeyim. (İstek Kipi)
• Çantanı topla! (Emir Kipi)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Kitap okurum lazım.” → “Okurum” geniş zaman eki almış, gereklilik anlamı yoktur.
✅ “Kitap okumalıyım.” → Doğru kullanım.

Özet:

1. Haber Kipleri → Eylemin gerçekleştiği zamanı gösterir.

   • Görülen Geçmiş Zaman (-di)
   • Duyulan Geçmiş Zaman (-miş)
   • Geniş Zaman (-r)
   • Şimdiki Zaman (-yor)
   • Gelecek Zaman (-ecek)

2. Dilek Kipleri → Eylemin kesin olup olmadığını bildirmez, olasılık ve istek ifade eder.

   • Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
   • Şart Kipi (-sa, -se)
   • İstek Kipi (-ayım, -elim)
   • Emir Kipi (Ek almaz)

2. Fiilde Kişi (Şahıs Ekleri)

📌 Fiilde kişi, eylemin kim tarafından gerçekleştirildiğini gösteren eklerdir.
📌 Kişi ekleri, fiil kök veya gövdesine eklenerek kullanılır.
📌 Fiiller, tekil ve çoğul olmak üzere iki farklı kişi grubu ile çekimlenir.

Fiillerin aldığı kişi eklerine göre üç gruba ayrılır:

1. Birinci Kişi (Konuşan kişi)
2. İkinci Kişi (Dinleyen kişi)
3. Üçüncü Kişi (Konuşulan kişi)

2.1. Birinci Kişi (Konuşan Kişi)

📌 Konuşmayı yapan kişinin kendisini veya dahil olduğu grubu ifade eder.
📌 Tekil ve çoğul halleri vardır.

✅ Örnek Cümleler:

• Dün çok yoruldum. (Tekil)
• Akşam hep birlikte sinemaya gittik. (Çoğul)
• Sınav için çok çalıştım. (Tekil)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Sabah erken kalktı.” → Kişi ekleri olmadığı için fiil hangi şahsa ait belli değildir.
✅ “Sabah erken kalktım.” → Kişi eki eklenerek şahıs belirtilmiştir.

2.2. İkinci Kişi (Dinleyen Kişi)

📌 Konuşan kişinin muhatap olduğu yani dinleyen kişiyi ifade eder.
📌 Tekil ve çoğul halleri vardır.

✅ Örnek Cümleler:

• Dün beni neden aramadın? (Tekil)
• Siz bu konuyu gerçekten iyi anladınız. (Çoğul)
• Her gün spor yaparsınız. (Çoğul)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Sen dün çok güzel konuştular.” → “Konuş” fiili, ikinci kişi tekil şahsa göre çekimlenmelidir.
✅ “Sen dün çok güzel konuştun.” → Doğru kullanım.

2.3. Üçüncü Kişi (Konuşulan Kişi)

📌 Üçüncü kişi, konuşmaya dahil olmayan ama hakkında konuşulan kişiyi ifade eder.
📌 Tekil şahıs genellikle ek almaz, çoğul şahıs “-ler, -lar” ekleriyle çekimlenir.

✅ Örnek Cümleler:

• O dün gece geç saatlere kadar uyumadı. (Tekil)
• Öğrenciler sınava iyi hazırlandılar. (Çoğul)
• Sınıftakiler soruları cevapladılar. (Çoğul)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “O dün çok güzel konuştular.” → Üçüncü tekil kişi için “-lar” eki gereksizdir.
✅ “O dün çok güzel konuştu.” → Doğru kullanım.

Fiilde Kişi Ekleri

3. Fiilde Yapı (Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller)

📌 Fiil yapısı, bir fiilin köküne veya gövdesine ekler eklenerek nasıl oluşturulduğunu gösterir.
📌 Fiiller yapı bakımından üç gruba ayrılır:

1. Basit Fiiller – Yapım eki almayan fiiller
2. Türemiş Fiiller – Yapım eki alarak oluşan fiiller
3. Birleşik Fiiller – İki veya daha fazla kelimenin birleşmesiyle oluşan fiiller

3.1. Basit Fiiller

📌 Yapım eki almamış, kök halinde veya yalnızca çekim eki almış fiillerdir.
📌 Yalnızca kip ve kişi ekleriyle çekimlenir.

✅ Örnekler:

• Geldi
• Okuyor
• Yazacak
• Görmek

📍 Örnek Cümleler:

• Çocuk okuldan geldi.
• Kitabı çok dikkatli okuyor.
• Dışarı çıkıp biraz gezeceğiz.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Güzelleşmek” → “Güzel” köküne “-leş” yapım eki eklendiği için basit fiil değildir.

3.2. Türemiş Fiiller

📌 Fiil kök veya gövdelerine yapım eki eklenerek oluşturulan fiillerdir.
📌 Anlam değişikliği yaşanır ve yeni bir fiil türü ortaya çıkar.

✅ Örnekler:

• Gör → Görünmek
• Boya → Boyamak
• Ye → Yeşermek
• Aç → Açılmak

📍 Örnek Cümleler:

• Çiçekler açıldı.
• Çocuk sevindi.
• Bahçeye yeni ağaçlar dikildi.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Boya” isim köküdür, “Boyamak” fiil türetilmiştir, basit fiil değildir.
✅ “Gelmek” basit fiildir, çünkü yapım eki almamıştır.

3.3. Birleşik Fiiller

📌 İki veya daha fazla kelimenin birleşerek oluşturduğu fiillerdir.
📌 Birleşik fiiller üç gruba ayrılır:

1. Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller
2. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
3. Kurallı Birleşik Fiiller

3.3.1. Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller

📌 Bir isim veya fiilin yanına “etmek, olmak, kılmak, eylemek” yardımcı fiilleri eklenerek oluşturulur.
📌 Genellikle bitişik yazılır, ancak bazı istisnalar vardır.

✅ Örnekler:

• Kaybolmak
• Affetmek
• Zannetmek
• Hissetmek

📍 Örnek Cümleler:

• Olanları duyunca çok üzüldü.
• Bu davranışı hiç affetmem.
• Herkese çok yardım etti.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Kapıyı açtı.” → Tek bir kelime olduğu için birleşik fiil değildir.
✅ “Kapıyı açık bıraktı.” → Yardımcı fiille oluşturulduğu için birleşik fiildir.

3.3.2. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

📌 Anlam olarak kelimelerden farklı bir bütünlük oluşturan fiillerdir.
📌 Kelimenin anlamı, kelimelerin tek tek anlamlarından farklıdır.

✅ Örnekler:

• Göz atmak
• Kafa tutmak
• Can vermek
• Dert yanmak

📍 Örnek Cümleler:

• Ders notlarına göz attım.
• En zor durumda bile can verdi.
• Beni üzen olayları sana dert yanarak anlatırım.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Gözümle baktım.” → Anlam kaynaşması yok, bu yüzden birleşik fiil değildir.
✅ “Göz attım.” → Anlam değiştiği için birleşik fiildir.

3.3.3. Kurallı Birleşik Fiiller

📌 Fiil + yardımcı fiil kalıbıyla kurulan ve belirli kurallara göre birleşen fiillerdir.
📌 Dört türü vardır:

1. Yeterlilik Fiili (-ebil, -abil) → “Yapabilmek”
2. Tezlik Fiili (-iver) → “Geldi” → “Geluverdi”
3. Yaklaşma Fiili (-eyaz) → “Düşeyazmak”
4. Sürerlik Fiili (-edur, -egel, -ekal) → “Bekleyedur”

✅ Örnekler:

• Çantasını taşımakta zorlanıyordu. (Yeterlilik)
• Eve doğru koşarak geldi. (Tezlik)
• Az kalsın sınavı kaçırıyordu. (Yaklaşma)
• Burada bekleyedur. (Sürerlik)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Geliyorum” → Tek kökten oluştuğu için birleşik fiil değildir.
✅ “Gelebilirim” → “ebil” yeterlilik ekini aldığı için kurallı birleşik fiildir.

Özet:

• Basit Fiiller: Yapım eki almamış fiillerdir. (Gelmek, koşmak, yazmak)
• Türemiş Fiiller: Yapım eki alarak oluşan fiillerdir. (Boyamak, güzelleşmek, susamak)
• Birleşik Fiiller: Birden fazla kelimenin birleşmesiyle oluşur.
  • Yardımcı Fiillerle: Kaybolmak, hissetmek
  • Anlamca Kaynaşmış: Göz atmak, dert yanmak
  • Kurallı Birleşik: Geçiverecek, düşeyazmak

TYT Fiilde Anlam (Kip-Kişi-Yapı) Testi

1. Aşağıdakilerden hangisi birleşik fiildir?
A) Yola çıkmak
B) Okumak
C) Görmek
D) Koşmak

2. Aşağıdakilerden hangisi istek kipinde çekimlenmiştir?
A) Hemen eve gitmelisin.
B) Yarın tatile çıkalım.
C) Dün tiyatroya gittik.
D) O çok güzel konuşuyor.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde duyulan geçmiş zaman kullanılmıştır?
A) Dün gece çok güzel bir yemek yedim.
B) Bu sabah çok erken uyandım.
C) Sınavın zor olduğunu duydum.
D) Yarın ders çalışacağım.

4. Aşağıdakilerden hangisi yeterlilik fiilidir?
A) Uyuyakalmak
B) Gelebilmek
C) Öğrenmek
D) Düş kurmak

5. Aşağıdaki fiillerden hangisi kurallı birleşik fiildir?
A) Kafa tutmak
B) Göz atmak
C) Gelebilmek
D) Düş kurmak

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil geniş zaman kipinde kullanılmıştır?
A) Dün akşam çok güzel yemek yedim.
B) Sabah erken kalkıp yürüyüş yaptım.
C) Güneş doğudan doğar.
D) Yarın seni arayacağım.

7. Aşağıdaki fiillerden hangisi türemiş fiildir?
A) Gelmek
B) Görmek
C) Yaşamak
D) Koşmak

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde emir kipi kullanılmıştır?
A) Beni çok üzdün.
B) Bu kitabı bana getir.
C) Hava bugün çok güzelmiş.
D) Beni arayacağını söylemiştin.

9. Aşağıdaki fiillerden hangisi edilgen çatılı bir fiildir?
A) Öğrenciler sınavı çözdü.
B) Kapı yavaşça açıldı.
C) Öğretmen konuyu anlattı.
D) Ben dün çok çalıştım.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde üçüncü tekil kişi kullanılmıştır?
A) Ben seni çok özledim.
B) O dün gece sinemaya gitti.
C) Siz bugün çok güzel çalıştınız.
D) Biz yarın tatile çıkıyoruz.

Cevap Anahtarı:

1. Yola çıkmak
2. Yarın tatile çıkalım.
3. Sınavın zor olduğunu duydum.
4. Gelebilmek
5. Gelebilmek
6. Güneş doğudan doğar.
7. Yaşamak
8. Bu kitabı bana getir.
9. Kapı yavaşça açıldı.
10. O dün gece sinemaya gitti.