TYT Türkçe Fiiller Konu Anlatımı

Fiiller, hareket, durum veya oluş bildiren kelimelerdir. Cümlede yüklem olarak kullanılır ve olayların zaman içinde nasıl gerçekleştiğini anlatır. Günlük hayatta konuşurken, yazarken ya da okurken farkında olmadan fiilleri kullanırız.

Fiiller, Türkçede önemli bir yer tutar çünkü cümlede yüklem görevini üstlenerek anlamın temel taşıyıcısıdır. Fiillerin zamanlara, kip eklerine ve çeşitli yapısal kurallara göre farklı formları vardır. Fiilleri doğru anlamak, dil bilgisi sorularını çözmede büyük avantaj sağlar.

Bu ünitede fiillerin anlamlarını, yapılarını, kip ve zamanlarını, fiilimsileri ve fiil çatısını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca fiillerin olumlu-olumsuz halleri, birleşik fiiller ve ek-fiiller gibi dilbilgisi konularına da değineceğiz.

1. Fiillerin Anlamlarına Göre Sınıflandırılması

📌 Fiiller anlam yönünden üç gruba ayrılır:

1. Kılış Fiilleri (İş Fiilleri)
2. Durum Fiilleri
3. Oluş Fiilleri

Bu sınıflandırma, fiilin öznenin iradesiyle mi gerçekleştiği, nesne alıp almadığı ve nasıl bir anlam ifade ettiği gibi özelliklere dayanır.

1.1. Kılış Fiilleri (İş Fiilleri)

📌 Kılış fiilleri, bir nesneye yönelen ve belirli bir sonucu olan eylemleri ifade eder.
📌 Geçişli fiillerden oluşur, yani bu fiiller “neyi?” veya “kimi?” sorularına cevap verir.

✅ Örnekler:

• Kalemi yere düşürdü. → (Neyi düşürdü? Kalemi)
• Çocuk, duvarı boyadı. → (Neyi boyadı? Duvarı)
• Öğrenciler sınav kağıdını okudu. → (Neyi okudu? Sınav kağıdını)

📍 Örnek Cümleler:

• Annem akşam yemek pişirdi.
• Sanatçı yeni bir resim çizdi.
• Babam arabayı yıkadı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Uykusu geldi.” → Bu fiil nesne almadığı için iş fiili değildir.
✅ “Kızını uyandırdı.” → “Kimi uyandırdı?” sorusuna yanıt verdiği için iş fiilidir.

1.2. Durum Fiilleri

📌 Durum fiilleri, bir nesneye yönelmeyen ve öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir.
📌 Nesne almazlar, yani “neyi?” veya “kimi?” sorularına cevap vermezler.

✅ Örnekler:

• Sabaha kadar uyudum. (Neyi uyudum? ❌)
• Çocuk hızlı koştu. (Neyi koştu? ❌)
• Sınıfta dikkatlice dinledik. (Neyi dinledik? ❌)

📍 Örnek Cümleler:

• Yorucu bir günün ardından dinlendik.
• Öğrenci sessizce oturdu.
• Çocuklar bahçede oynadı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Öğretmen tahtayı sildi.” → “Neyi sildi?” sorusuna cevap verdiği için durum fiili değildir.
✅ “Öğretmen tahtanın önünde bekledi.” → Nesne almadığı için durum fiilidir.

1.3. Oluş Fiilleri

📌 Oluş fiilleri, bir varlığın zaman içinde kendiliğinden meydana gelen değişimlerini ifade eder.
📌 Özne, bu fiilin gerçekleşmesine doğrudan müdahale edemez.

✅ Örnekler:

• Yapraklar sarardı.
• Çocuk büyüdü.
• Süt ekşidi.
• Duvarlar nemden çürüdü.

📍 Örnek Cümleler:

• Zamanla saçları beyazladı.
• Kirazlar olgunlaştı.
• Hava karardı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Boyayı kırmızıya çevirdi.” → Bu fiil oluş fiili değildir çünkü özne bir şeyi değiştiriyor.
✅ “Gökyüzü kızıllaştı.” → Kendiliğinden olduğu için oluş fiilidir.

Özet:

• Kılış Fiilleri (İş Fiilleri): Nesne alır ve bir iş yapma anlamı taşır. (Yazmak, silmek, yemek)
• Durum Fiilleri: Nesne almaz ve bir durumu anlatır. (Oturmak, uyumak, koşmak)
• Oluş Fiilleri: Bir şeyin zamanla kendiliğinden değişmesini anlatır. (Sararmak, çürümek, büyümek)

2. Fiillerin Yapılarına Göre Sınıflandırılması

📌 Fiiller yapılarına göre üç gruba ayrılır:

1. Basit Fiiller
2. Türemiş Fiiller
3. Birleşik Fiiller

Bu sınıflandırma, fiilin ek alıp almadığına, nasıl oluşturulduğuna ve yapısal özelliklerine göre belirlenir.

2.1. Basit Fiiller

📌 Kök halinde bulunan veya yalnızca çekim ekleriyle kullanılan fiillerdir.
📌 Yapım eki almamış, anlam bakımından değişmemiş fiillerdir.

✅ Örnekler:

• Geldi
• Koşuyor
• Yazdı
• Görmek
• Bilmek

📍 Örnek Cümleler:

• Çocuk uyudu.
• Öğrenciler sınava girdi.
• Telefonu aldım.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Güzelleşti” fiili yapım eki aldığı için basit fiil değildir.
✅ “Güzel konuştu.” → “Konuştu” kelimesi basit fiildir.

2.2. Türemiş Fiiller

📌 Fiil kök veya gövdelerine yapım ekleri eklenerek oluşturulan fiillerdir.
📌 Anlam değişikliği yaşanır ve yeni bir fiil türü ortaya çıkar.

✅ Örnekler:

• Gör → Görünmek
• Boya → Boyamak
• Ye → Yeşermek
• Aç → Açılmak

📍 Örnek Cümleler:

• Çiçekler açıldı.
• Çocuk sevindi.
• Bahçeye yeni ağaçlar dikildi.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Boya” isim köküdür, “Boyamak” fiil türetilmiştir, basit fiil değildir.
✅ “Gelmek” basit fiildir, çünkü yapım eki almamıştır.

2.3. Birleşik Fiiller

📌 İki veya daha fazla sözcüğün birleşerek oluşturduğu fiillerdir.
📌 Birleşik fiiller üç gruba ayrılır:

1. Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller
2. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
3. Kurallı Birleşik Fiiller

2.3.1. Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller

📌 Bir isim veya fiilin yanına “etmek, olmak, kılmak, eylemek” yardımcı fiilleri eklenerek oluşturulur.
📌 Genellikle bitişik yazılır, ancak bazı istisnalar vardır.

✅ Örnekler:

• Kaybolmak
• Affetmek
• Zannetmek
• Hissetmek

📍 Örnek Cümleler:

• Olanları duyunca çok üzüldü.
• Bu davranışı hiç affetmem.
• Herkese çok yardım etti.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Kapıyı açtı.” → Tek bir kelime olduğu için birleşik fiil değildir.
✅ “Kapıyı açık bıraktı.” → Yardımcı fiille oluşturulduğu için birleşik fiildir.

2.3.2. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

📌 Anlam olarak kelimelerden farklı bir bütünlük oluşturan fiillerdir.
📌 Kelimenin anlamı, kelimelerin tek tek anlamlarından farklıdır.

✅ Örnekler:

• Göz atmak
• Kafa tutmak
• Can vermek
• Dert yanmak

📍 Örnek Cümleler:

• Ders notlarına göz attım.
• En zor durumda bile can verdi.
• Beni üzen olayları sana dert yanarak anlatırım.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Gözümle baktım.” → Anlam kaynaşması yok, bu yüzden birleşik fiil değildir.
✅ “Göz attım.” → Anlam değiştiği için birleşik fiildir.

2.3.3. Kurallı Birleşik Fiiller

📌 Fiil + yardımcı fiil kalıbıyla kurulan ve belirli kurallara göre birleşen fiillerdir.
📌 Dört türü vardır:

1. Yeterlilik Fiili (-ebil, -abil) → “Yapabilmek”
2. Tezlik Fiili (-iver) → “Geldi” → “Geluverdi”
3. Yaklaşma Fiili (-eyaz) → “Düşeyazmak”
4. Sürerlik Fiili (-edur, -egel, -ekal) → “Bekleyedur”

✅ Örnekler:

• Çantasını taşımakta zorlanıyordu. (Yeterlilik)
• Eve doğru koşarak geldi. (Tezlik)
• Az kalsın sınavı kaçırıyordu. (Yaklaşma)
• Burada bekleyedur. (Sürerlik)

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Geliyorum” → Tek kökten oluştuğu için birleşik fiil değildir.
✅ “Gelebilirim” → “ebil” yeterlilik ekini aldığı için kurallı birleşik fiildir.

Özet:

• Basit Fiiller: Yapım eki almamış fiillerdir. (Gelmek, koşmak, yazmak)
• Türemiş Fiiller: Yapım eki alarak oluşan fiillerdir. (Boyamak, güzelleşmek, susamak)
• Birleşik Fiiller: Birden fazla kelimenin birleşmesiyle oluşur.
  • Yardımcı Fiillerle: Kaybolmak, hissetmek
  • Anlamca Kaynaşmış: Göz atmak, dert yanmak
  • Kurallı Birleşik: Geçiverecek, düşeyazmak

3. Fiil Çekimi ve Kipleri

📌 Fiiller, kip ve zaman ekleri alarak çekimlenir ve cümlede anlam kazanır.
📌 Fiil çekimi, fiilin zamanını, gerçekleşme durumunu ve dilek kiplerini ifade eder.
📌 Fiil kipleri iki gruba ayrılır:

1. Haber (Bildirme) Kipleri (Zaman ifade eder.)
2. Dilek (Tasarlama) Kipleri (Kesinlik bildirmez, olasılık veya istek içerir.)

3.1. Haber (Bildirme) Kipleri

📌 Haber kipleri, eylemin hangi zaman diliminde gerçekleştiğini gösterir.
📌 Beş farklı haber kipi vardır:

1. Görülen Geçmiş Zaman (-di)
2. Duyulan Geçmiş Zaman (-miş)
3. Geniş Zaman (-r)
4. Şimdiki Zaman (-yor)
5. Gelecek Zaman (-ecek, -acak)

3.1.1. Görülen Geçmiş Zaman (-di)

📌 Eylemin geçmişte gerçekleştiğini ve kişinin bunu doğrudan gördüğünü ifade eder.

✅ Örnekler:

• Dün akşam sinemaya gittik.
• Sınav çok zor oldu.
• Çocuk yere düştü.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Sınavın zor olduğunu duydum.” → Burada duyulan geçmiş zaman kullanılmalıdır.

3.1.2. Duyulan Geçmiş Zaman (-miş)

📌 Kişinin eylemi doğrudan görmediğini, başkalarından duyduğunu veya tahmin ettiğini gösterir.

✅ Örnekler:

• Sınav çok zor olmuş.
• O, çok başarılı bir öğrenci ymiş.
• Dün hava çok soğuk muş.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Sınavı kazandımmış.” → “-mış” ekinin bu şekilde kullanımı yanlıştır.

3.1.3. Geniş Zaman (-r)

📌 Eylemin genel geçerliliğini, alışkanlıkları ve bilimsel gerçekleri ifade eder.

✅ Örnekler:

• Güneş doğudan doğar.
• Her sabah yürüyüş yaparım.
• Kışın havalar soğuk olur.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Sabah kalkarım ve işe gidiyorum.” → Bir fiil geniş zaman, diğeri şimdiki zaman olmamalı.

3.1.4. Şimdiki Zaman (-yor)

📌 Eylemin şu anda yapıldığını veya devam ettiğini belirtir.

✅ Örnekler:

• Ders çalışıyorum.
• Sınava hazırlanıyor.
• Kitap okuyor.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Kitap okuyar.” → “-yor” ekinin yanlış kullanımıdır.

3.1.5. Gelecek Zaman (-ecek, -acak)

📌 Eylemin ileriki bir zamanda gerçekleşeceğini ifade eder.

✅ Örnekler:

• Yarın sinemaya gideceğiz.
• Haftaya tatile çıkacağım.
• Ders çalışmaya başlayacak.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Dün okula gidecektim.” → Bu kullanım doğru değildir, geçmiş zaman eki ile çelişir.

3.2. Dilek (Tasarlama) Kipleri

📌 Dilek kipleri, eylemin kesin olmadığını, istek, gereklilik veya şart bildirdiğini gösterir.
📌 Dört farklı dilek kipi vardır:

1. Gereklilik Kipi (-malı, -meli)
2. Şart Kipi (-sa, -se)
3. İstek Kipi (-ayım, -elim)
4. Emir Kipi (ek almaz, kök halinde bulunur)

3.2.1. Gereklilik Kipi (-malı, -meli)

📌 Eylemin yapılmasının zorunluluk, gereklilik veya tavsiye olduğunu belirtir.

✅ Örnekler:

• Daha çok kitap okumalısın.
• Dersine çalışmalısın.
• Spora düzenli olarak gitmeliyiz.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Gitmeli değilim.” → Olumsuz hali “-me” eki ile yapılmalıdır: “Gitmemeliyim.”

3.2.2. Şart Kipi (-sa, -se)

📌 Bir eylemin gerçekleşmesi için başka bir şart gerektiğini ifade eder.

✅ Örnekler:

• Eğer erken kalkarsan, okula yetişirsin.
• Daha çok çalışırsa sınavı geçer.
• Hava güzel olursa dışarı çıkalım.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ders çalışırsam kitap okuyorum.” → İki fiilin kipi uyumlu olmalıdır.

3.2.3. İstek Kipi (-ayım, -elim)

📌 Eylemin gerçekleşmesi yönünde bir arzu veya dilek bildiren fiillerdir.

✅ Örnekler:

• Haydi, sinemaya gidelim.
• Bana yardım edeyim.
• Birlikte çalışalım mı?

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ders çalışayım mı?” → Olumsuz hale getirilirken “-mayayım” yerine “-mayım” kullanılmalıdır.

3.2.4. Emir Kipi (Ek Almayan Kip)

📌 Fiilin emredici bir şekilde kullanılmasıdır.

✅ Örnekler:

• Git!
• Sus!
• Beni bekle!

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Gitsene” → Emir kipi yerine istek anlamı taşır.

Özet:

4. Fiilde Olumluluk, Olumsuzluk ve Soru

📌 Fiiller, cümlede olumlu, olumsuz veya soru şeklinde kullanılabilir.
📌 Bir fiilin anlamını değiştirmek için olumsuzluk ekleri ve soru ekleri kullanılır.
📌 Bu yapı, cümlenin anlamını doğrudan etkiler.

Bu bölümde fiillerin olumlu, olumsuz ve soru biçimlerini inceleyeceğiz.

4.1. Olumlu Fiiller

📌 Olumlu fiiller, bir eylemin gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini ifade eden fiillerdir.
📌 Fiilin herhangi bir olumsuzluk eki almamış halidir.

✅ Örnekler:

• Sınavı kazandı.
• Dersine çalışıyor.
• Akşam yemeğini yapacağım.

📍 Örnek Cümleler:

• Öğrenciler sınava girdi.
• Telefonumu kaybettim.
• Bugün arkadaşlarımla buluşacağım.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Öğrenciler sınava girmedi.” → Bu cümlede “girmedi” fiili olumsuz olduğu için olumlu değildir.

4.2. Olumsuz Fiiller

📌 Olumsuz fiiller, eylemin gerçekleşmediğini veya gerçekleşmeyeceğini ifade eden fiillerdir.
📌 Olumsuzluk eki (“-me, -ma”) fiilin kök veya gövdesine eklenerek yapılır.
📌 Geniş zaman kipinde olumsuzluk eki “-mez, -maz” şeklinde kullanılır.

✅ Örnekler:

• Dersine çalışmadı.
• Sinemaya gitmeyecek.
• Kitabı okumaz.

📍 Örnek Cümleler:

• Dün akşam yemeği yemedi.
• Telefonumu kaybetmedim.
• Onunla artık konuşmayacağım.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Telefonumu kaybettim değil mi?” → Burada olumsuzluk anlamı yoktur, olumlu fiildir.

📌 Geniş zamanda olumsuzluk ekleri (-mez, -maz) kullanılır:
✅ Örnekler:

• Her sabah kahvaltı yapmaz.
• Kitap okumayı hiç sevmez.
• Derslerini zamanında bitirmez.

4.3. Soru Fiilleri

📌 Soru fiilleri, fiilin gerçekleşip gerçekleşmediğini öğrenmek amacıyla kullanılır.
📌 Genellikle “-mi, -mı, -mu, -mü” soru ekiyle oluşturulur.

✅ Örnekler:

• Bugün sinemaya gittin mi?
• Ders çalışıyor musun?
• Telefonunu bulabildin mi?

📍 Örnek Cümleler:

• Kitabı bana verecek misin?
• Beni dün akşam aradın mı?
• Kahve içmek ister misin?

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Telefonu aradım mı?” → Yanlış kullanım, çünkü olumlu fiil içerir.

📌 Olumsuz ve soru ekleri birlikte kullanılabilir:
✅ Örnekler:

• Sinemaya gitmedin mi?
• Ödevini bitirmedin mi?
• Sabah kahvaltı yapmaz mısın?

🚀 Özet:

5. Fiilde Çatı

📌 Fiil çatısı, yüklemde kullanılan fiilin özne ve nesneyle olan ilişkisini belirler.
📌 Fiiller özne-yüklem ilişkisine ve nesne-yüklem ilişkisine göre iki gruba ayrılır:

1. Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller (Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş)
2. Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller (Geçişli, Geçişsiz, Ettirgen, Oldurgan)

5.1. Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

📌 Bu sınıflandırma, fiilin yaptığı işin özneye mi, başkasına mı ait olduğunu belirler.

5.1.1. Etken Fiiller

📌 Eylemi gerçekleştiren belli bir özne vardır ve fiil edilgen değildir.
📌 Fiil “-l” veya “-n” ekini almamıştır.

✅ Örnekler:

• Öğrenciler sınavı çözdü.
• Babam gazeteyi okudu.
• Çocuk parkta oynuyor.

📍 Örnek Cümleler:

• Öğretmen soruları açıkladı.
• Annem yemeği pişirdi.
• Arkadaşım bana güzel bir hediye aldı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Sorular çözüldü.” → Bu edilgen fiildir, etken değildir.

5.1.2. Edilgen Fiiller

📌 Fiilin yaptığı iş başkası tarafından gerçekleştirilmiştir ve özne belli değildir.
📌 Fiiller “-l” veya “-n” eklerini alır.

✅ Örnekler:

• Sorular çözüldü.
• Cam kırıldı.
• Bütün işler tamamlandı.

📍 Örnek Cümleler:

• Kitaplar kütüphaneye yerleştirildi.
• Toplantı salonu düzenlendi.
• Çanta yerden alındı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Öğretmen öğrencileri uyardı.” → Bu cümlede özne bellidir ve edilgen değildir.

5.1.3. Dönüşlü Fiiller

📌 Özne işi kendisi yapar ve yine kendisi etkilenir.
📌 Fiiller “-l” veya “-n” eklerini alır, ancak cümlede özne bellidir.

✅ Örnekler:

• Çocuk sabah uyandı.
• Öğrenci derse hazırlandı.
• Adam sessizce çekildi.

📍 Örnek Cümleler:

• Kardeşim çok süslenmiş.
• Kendi kendime konuştum.
• Çocuk köşeye çekildi.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Koltuk kaldırıldı.” → Bu cümlede özne belli olmadığı için dönüşlü değil, edilgendir.

5.1.4. İşteş Fiiller

📌 Fiilin bildirilen işi birden fazla özne karşılıklı ya da birlikte yapar.
📌 Fiil “-ş” ekini alır.

✅ Örnekler:

• Çocuklar bahçede koşuştu.
• Öğrenciler öğretmenle konuştu.
• İki arkadaş görüşmek istedi.

📍 Örnek Cümleler:

• Öğrenciler kendi aralarında tartıştı.
• Komşularımız dün bizimle tanıştı.
• Kalabalık meydanda insanlar itişiyordu.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Çocuk sessizce yürüdü.” → Bu işteş değildir çünkü tek başına yapılan bir eylemdir.

5.2. Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

📌 Fiilin nesne alıp almamasına göre yapılan sınıflandırmadır.

5.2.1. Geçişli Fiiller

📌 Fiil, cümlede nesne alabiliyorsa geçişlidir.
📌 “Neyi?” veya “Kimi?” sorularına cevap verir.

✅ Örnekler:

• Kitabı okudum. (Neyi? Kitabı)
• Çantasını unuttu. (Neyi? Çantasını)
• Telefonu düşürdü. (Neyi? Telefonu)

📍 Örnek Cümleler:

• Dün gece bir film izledim.
• Defterimi masanın üzerine bıraktım.
• Öğretmen öğrencilere yeni bir konu anlattı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Çok hızlı koştu.” → Nesne olmadığı için geçişli değildir.

5.2.2. Geçişsiz Fiiller

📌 Fiil, nesne almıyorsa geçişsizdir.

✅ Örnekler:

• Sabah erken uyandım.
• Çocuklar bahçede koşuyor.
• Otobüse binip gittiler.

📍 Örnek Cümleler:

• Sabah çok geç uyandım.
• Yağmurdan sonra hava açıldı.
• Kalabalık yavaş yavaş azaldı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Öğretmen tahtayı sildi.” → “Neyi?” sorusuna cevap verdiği için geçişli fiildir.

5.2.3. Ettirgen Fiiller

📌 Geçişsiz fiili geçişli hale getiren ekler kullanılarak oluşturulur.
📌 “-t, -tır, -dir, -er” ekleri eklenerek yapılır.

✅ Örnekler:

• Çocukları uyuttu. (Uyumak → Uyutmak)
• Kapıyı açtırdı. (Açmak → Açtırmak)
• Elbiseyi yıkattı. (Yıkamak → Yıkatmak)

📍 Örnek Cümleler:

• Babam bana araba kullandırdı.
• Öğretmen tahtayı öğrencilere sildirdi.
• Annem camları siltti.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Kapıyı açtı.” → Ettirgen değildir, çünkü özne kendi açmıştır.

5.2.4. Oldurgan Fiiller

📌 Geçişsiz fiili geçişli hale getiren fiillerdir.
📌 “-t, -r, -tır” ekleriyle yapılır.

✅ Örnekler:

• Su bir anda taştı. → Dereyi taşırdı.
• Kapı kendiliğinden kapandı. → Kapıyı kapattı.
• Gözleri yaşlarla doldu. → Bardakları doldurdu.

📍 Örnek Cümleler:

• Çocukları içeri aldırdı.
• Öğretmen soruları çözdürdü.
• İşçileri erken saatlerde çalıştırdı.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Su taşmaya başladı.” → Bu oldurgan değildir, çünkü kimse suyu taşırmamıştır.

Özet:

6. Ek-Fiil ve Fiilimsiler

📌 Ek-fiil ve fiilimsiler, fiillerin yapısını ve işlevini değiştirerek cümlede farklı görevler üstlenmelerini sağlar.
📌 Ek-fiil, isimleri yüklem yaparken kullanılır, fiilimsiler ise fiilden türeyerek isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılabilir.

6.1. Ek-Fiil (Ek-Eylem) Nedir?

📌 Ek-fiil, isim soylu kelimelere eklenerek onları yüklem yapar veya basit zamanlı fiilleri bileşik zamanlı hale getirir.
📌 Ek-fiilin dört çekimi vardır:

1. Görülen Geçmiş Zaman (-idi)
2. Duyulan Geçmiş Zaman (-imiş)
3. Şart Kipi (-ise)
4. Geniş Zaman (-dir)

✅ Örnekler:

• O çok başarılı bir öğrenciydi. (İsim → Yüklem)
• Hava çok güzel imiş.
• Ders çalışmalısın miş.
• Bu kitap senin miş.

📍 Örnek Cümleler:

• O gün çok yorulmuş idi.
• Bu senin kararın dır.
• Keşke daha erken gelseydik ise.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu ev senindir mi?” → Ek-fiil, soru ekinden önce gelmelidir: “Bu ev senin midir?”

6.2. Fiilimsiler ve Türleri

📌 Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerine eklenen eklerle türetilerek isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan kelimelerdir.
📌 Fiilimsiler üç gruba ayrılır:

1. İsim-Fiiller (Mastarlar)
2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)
3. Zarf-Fiiller (Ulaçlar, Bağ-Fiiller)

6.2.1. İsim-Fiiller (Mastarlar) (-ma, -me, -ış, -iş, -mak, -mek)

📌 Fiilin isimleşmiş halidir ve “-ma, -me, -ış, -iş, -mak, -mek” ekleriyle yapılır.

✅ Örnekler:

• Koşmak çok güzel bir aktivitedir.
• Yüzme sporu sağlığa faydalıdır.
• Düşünmek insanı olgunlaştırır.

📍 Örnek Cümleler:

• Gezmek insanın ufkunu genişletir.
• Yazmak benim için bir tutkudur.
• Konuşmak kolay, yapmak zordur.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “O çok güzel konuşuyor.” → Burada fiilimsi yoktur çünkü “konuşuyor” fiildir.
✅ “Konuşmak güzel bir sanattır.” → Burada “konuşmak” isim-fiildir.

6.2.2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar) (-an, -en, -dik, -ecek, -miş)

📌 Fiilden türeyerek sıfat gibi kullanılan kelimelerdir.

✅ Örnekler:

• Gelen mektupları kontrol ettim.
• Bitmiş işleri teslim etmelisin.
• Yapılacak işler listesi hazırlandı.

📍 Örnek Cümleler:

• Okunan kitapları geri yerine koy.
• Çalışkan öğrenciler başarılı olur.
• Kırılmış camları tamir ettik.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Ben kitap okuyorum.” → Burada sıfat-fiil yoktur.
✅ “Okuduğum kitap çok güzeldi.” → “Okuduğum” sıfat-fiildir.

6.2.3. Zarf-Fiiller (Bağ-Fiiller, Ulaçlar) (-erek, -ınca, -meden, -ip, -ken, -dikçe)

📌 Fiile zaman, durum ve sebep anlamı katarak zarf gibi kullanılan fiilimsilerdir.

✅ Örnekler:

• Çalışarak başarıyı yakaladı.
• Düşünmeden konuştu.
• Koşunca yoruldum.

📍 Örnek Cümleler:

• Dikkatlice bakarak anlamaya çalıştı.
• Gidince bizi ara.
• Çalışmadıkça başarılı olamazsın.

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Çalışan insanlar başarılı olur.” → “Çalışan” burada sıfat-fiildir, zarf-fiil değildir.

Özet:

TYT Fiiller Testi

1. Aşağıdakilerden hangisi türemiş fiildir?
A) Koşmak
B) Güzelleşmek
C) Yemek
D) Okumak

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi kullanılmamıştır?
A) Kitap okumayı çok seviyorum.
B) Konuşmak onun için çok kolaydır.
C) Bu sabah erken kalktı ve kahvaltı yaptı.
D) Düşünmeden hareket etti.

3. Aşağıdakilerden hangisi geçişli bir fiildir?
A) Sabah çok erken uyandım.
B) Defteri masanın üzerine koydu.
C) Ders esnasında çok konuştuk.
D) Denizde yüzmeyi severim.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işteş fiil kullanılmıştır?
A) Yağmurdan sonra hava açıldı.
B) Çocuk bahçede oynadı.
C) Öğrenciler koridorda itişti.
D) Yemekten sonra çay içti.

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi olumsuz fiildir?
A) Sabah kahvaltı yaptı.
B) Beni çok sevdiğini söyledi.
C) Dersine hiç çalışmadı.
D) Koşarak okula gitti.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde görülen geçmiş zaman kullanılmıştır?
A) Derslerini her gün düzenli olarak çalışır.
B) Sınav sonuçları açıklandı.
C) Çok güzel bir kitap okumuşsun.
D) Yarın tiyatroya gideceğiz.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi edilgendir?
A) Öğrenciler sınavı çözdü.
B) Kapı bir anda açıldı.
C) Babam arabayı yıkadı.
D) Kadın çantasını masaya koydu.

8. Aşağıdakilerden hangisi zarf-fiil ekidir?
A) -an, -en
B) -erek, -ınca
C) -dik, -ecek
D) -ma, -me

9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde sıfat-fiil kullanılmıştır?
A) Ders çalışarak başarılı oldu.
B) Beni seven insanları asla unutamam.
C) Kitap okumayı çok severim.
D) Yarın tiyatroya gideceğiz.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde geniş zaman kullanılmıştır?
A) Sınavdan iyi bir puan almışsın.
B) Sabah erken kalktı.
C) Güneş doğudan doğar.
D) Dün gece sinemaya gittik.

Cevap Anahtarı:

1. Güzelleşmek
2. Bu sabah erken kalktı ve kahvaltı yaptı.
3. Defteri masanın üzerine koydu.
4. Öğrenciler koridorda itişti.
5. Dersine hiç çalışmadı.
6. Sınav sonuçları açıklandı.
7. Kapı bir anda açıldı.
8. -erek, -ınca
9. Beni seven insanları asla unutamam.
10. Güneş doğudan doğar.