Birinci Dünya Savaşı’nın ardından imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması ve Sevr Antlaşması ile Osmanlı Devleti fiilen sona ermiş, Anadolu toprakları işgal altına girmişti. Ancak Türk milleti, bu durumu kabul etmeyerek işgallere karşı silahlı direniş başlattı. Milli Mücadele dönemi, Türk milletinin bağımsızlık ruhunu ortaya koyduğu, vatanı için canı pahasına mücadele ettiği bir dönemdir.

Milli Bir Destan – Ya İstiklal Ya Ölüm Konu Anlatımı

Bu süreçte, Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde düzenli ordunun kurulması ve Kurtuluş Savaşı’nın resmi olarak başlamasıyla Türk milleti, tarih sahnesinde bir kez daha destan yazmıştır. “Ya istiklal ya ölüm!” anlayışıyla yürütülen bu mücadele, sadece askeri başarılarla değil, aynı zamanda milletin birlik ve beraberlik içinde hareket etmesiyle kazanılmıştır.

Doğu ve Güney Cepheleri

Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu’nun farklı bölgelerinde işgal güçlerine karşı büyük mücadeleler verilmiştir. Bu mücadelelerin ilki Doğu Cephesi’nde Ermenilere, diğeri ise Güney Cephesi’nde Fransızlara ve onların desteklediği Ermenilere karşı yapılmıştır. Doğu Cephesi düzenli ordu tarafından yönetilirken, Güney Cephesi’nde halk direnişi ön planda olmuştur.

1. Doğu Cephesi (1920 – 1921)

Doğu Cephesi’nin Açılma Sebepleri:
🔹 Ermenistan’ın Doğu Anadolu’yu ele geçirerek Büyük Ermenistan hayalini gerçekleştirmek istemesi,
🔹 Sevr Antlaşması’na göre Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmasının planlanması,
🔹 Ermenilerin Kars, Erzurum ve çevresinde saldırılar düzenleyerek Türk halkına büyük zarar vermesi.

Doğu Cephesi’nde Yaşanan Gelişmeler

📌 Kazım Karabekir komutasındaki Türk ordusu, Ermenilere karşı harekete geçti.
📌 15. Kolordu ile başlatılan harekat sonucunda Sarıkamış, Kars ve Gümrü bölgeleri kurtarıldı.
📌 Ermeniler yenilgiyi kabul ederek Gümrü Antlaşması’nı (3 Aralık 1920) imzaladı.

Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)

✅ TBMM’nin imzaladığı ilk uluslararası antlaşmadır.
✅ Doğu Cephesi’nde savaş sona ermiştir.
✅ Ermenistan, Sevr Antlaşması’nı tanımayacağını ve Türkiye sınırlarını kabul edeceğini bildirmiştir.
✅ Doğu sınırlarımız kesinleşmeye başlamıştır.
✅ Bu antlaşma ile TBMM’nin diplomatik gücü artmıştır.

2. Güney Cephesi (1919 – 1921)

📌 Güney Cephesi’nde savaş düzenli ordu ile değil, halk direniş örgütleri (Kuvâ-yi Milliye) tarafından yürütülmüştür.
📌 Fransızlar ve onların desteklediği Ermeni çeteleri, Adana, Antep, Urfa ve Maraş bölgelerini işgal etmiştir.
📌 İşgallere karşı halk ayaklanarak düşmana karşı büyük direniş göstermiştir.

Güney Cephesi’nde Yaşanan Kahramanlıklar

⭐ Maraş Direnişi (Kahramanmaraş): Halk, Fransızlara karşı büyük bir mücadele vermiş ve 12 Şubat 1920’de Maraş kurtarılmıştır.
⭐ Urfa Direnişi (Şanlıurfa): Halk, 11 Nisan 1920’de Fransızları şehirden çıkarmıştır.
⭐ Antep Direnişi (Gaziantep): Antep halkı büyük kahramanlık göstermiş, ancak şehir 1921’e kadar ağır Fransız saldırılarına maruz kalmıştır. Şehir, büyük direnişi nedeniyle “Gazi” unvanını almıştır.
⭐ Adana ve Mersin Direnişi: Halk, Fransızlara karşı örgütlenmiş ve şehri korumak için mücadele etmiştir.

Sonuç ve Güney Cephesi’nin Kapanması

📌 Fransızlar, Türk halkının direnişi karşısında başarılı olamayınca Ankara Antlaşması’nı (20 Ekim 1921) imzalayarak Güney Anadolu’dan çekilmiştir.
📌 Bu antlaşmayla Hatay hariç, Türkiye’nin güney sınırı büyük ölçüde netleşmiştir.
📌 TBMM, diplomatik alanda bir başarı kazanmış ve Fransa ile ilişkilerini geliştirmiştir.

Doğu ve Güney Cephelerinin Kurtuluş Savaşı’ndaki Önemi

✅ Doğu Cephesi’nde kazanılan zafer, TBMM’nin otoritesini artırmıştır.
✅ Güney Cephesi’nde halkın Kuvâ-yi Milliye ile mücadele etmesi, halkın Kurtuluş Savaşı’na desteğini göstermiştir.
✅ Gümrü ve Ankara Antlaşmaları, TBMM’nin ilk diplomatik başarıları olmuştur.
✅ Bu cepheler kapandıktan sonra, tüm güç Batı Cephesi’ne yönlendirilmiştir.

Batı Cephesi ve Düzenli Ordunun Kurulması

Kurtuluş Savaşı’nın en önemli cephelerinden biri olan Batı Cephesi, Yunan işgaline karşı yürütülen savaşları kapsamaktadır. İzmir’in 15 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgal edilmesiyle başlayan süreç, Türk ordusunun büyük zaferleriyle sonuçlanmıştır.

Batı Cephesi’nde önce Kuvâ-yi Milliye birlikleri savaşmış, ancak düzensiz oldukları için başarısızlıklar yaşanmış ve ardından TBMM, düzenli orduyu kurarak Yunan ilerleyişini durdurmuştur.

Batı Cephesi’nin Açılma Sebepleri

📌 Yunan ordusunun İzmir’i işgal etmesi ve Batı Anadolu’ya doğru ilerlemesi.
📌 Mondros Ateşkes Antlaşması’nın hükümlerine aykırı olarak Yunanlıların işgallerini genişletmesi.
📌 İtilaf Devletleri’nin desteğiyle Yunanlıların Anadolu’yu tamamen ele geçirme planları.

1. Kuvâ-yi Milliye’nin Batı Cephesi’ndeki Mücadelesi

📌 Batı Anadolu halkı, Yunan işgaline karşı Kuvâ-yi Milliye birliklerini kurarak direnişe geçti.
📌 Kuvâ-yi Milliye birlikleri gerilla taktiği uygulayarak Yunan ordusuna karşı mücadele etti.
📌 Ancak düzensiz bir ordu olmaları ve merkezi bir komutanlığın olmaması nedeniyle istenilen başarı elde edilemedi.
📌 Bunun üzerine TBMM, düzenli ordu kurma kararı aldı.

2. Düzenli Ordunun Kurulması ve Kuvâ-yi Milliye’nin Lağvedilmesi (1920)

📌 TBMM, Kuvâ-yi Milliye’nin disiplinsiz hareketleri nedeniyle düzenli bir ordu kurma kararı aldı.
📌 Mustafa Kemal’in emriyle Batı Cephesi Komutanlığı’na İsmet İnönü atandı.
📌 Bütün Kuvâ-yi Milliye birlikleri ya dağıtıldı ya da düzenli orduya katıldı.
📌 Buna karşı çıkan Çerkez Ethem ve bazı Kuvâ-yi Milliye liderleri isyan etti.
📌 TBMM, Çerkez Ethem İsyanı’nı bastırarak düzenli ordu sistemine geçti.

3. Batı Cephesi’ndeki Önemli Savaşlar

⚔️ I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921)

• Yunanlılar, TBMM’yi dağıtmak ve Ankara’ya ilerlemek için saldırıya geçti.
• İsmet İnönü komutasındaki Türk ordusu, Yunanları İnönü mevzilerinde durdurdu.
• Bu savaş, TBMM’nin kazandığı ilk büyük zafer oldu.
• Zafer sonrası Londra Konferansı düzenlendi ve Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası) ilan edildi.

⚔️ II. İnönü Savaşı (23 Mart – 1 Nisan 1921)

• Yunanlılar, I. İnönü Savaşı’ndaki yenilginin intikamını almak için tekrar saldırdı.
• Türk ordusu, İsmet İnönü liderliğinde Yunanları ikinci kez mağlup etti.
• İsmet İnönü, bu zaferin ardından Mustafa Kemal’e “Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz.” mesajını gönderdi.
• Bu zafer, halkın TBMM’ye olan güvenini artırdı.

⚔️ Kütahya-Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)

• Yunanlılar, büyük bir saldırı başlatarak Kütahya ve Eskişehir’i işgal etti.
• Türk ordusu güç kaybettiği için Sakarya Nehri’nin doğusuna çekildi.
• Mustafa Kemal, TBMM’den Başkomutanlık yetkisini aldı.

⚔️ Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos – 13 Eylül 1921)

• “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır!” taktiği ile Yunan ordusuna karşı büyük bir savunma savaşı verildi.
• Mustafa Kemal, bu zafer sonrası Mareşal ve Gazi unvanlarını aldı.
• Bu savaş, Türk milletinin Anadolu’daki varlığını kesinleştirdi.

⚔️ Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi (26-30 Ağustos 1922)

• Türk ordusu, “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emriyle büyük bir saldırıya geçti.
• Düşman bozguna uğradı ve Anadolu’dan çekilmeye başladı.
• 30 Ağustos’ta zafer kesinleşti ve Türk ordusu İzmir’e doğru ilerlemeye başladı.
• 9 Eylül 1922’de Türk ordusu İzmir’e girerek işgale tamamen son verdi.

Batı Cephesi’nin Önemi ve Sonuçları

✅ İlk zaferler TBMM’nin otoritesini güçlendirdi.
✅ Düzenli ordu sistemine geçilmesi, Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasını sağladı.
✅ Sakarya Zaferi, İtilaf Devletleri ile barış görüşmelerinin başlamasına neden oldu.
✅ Büyük Taarruz ile Türk ordusu Anadolu’yu tamamen işgalden kurtardı.

📌 Bu zaferlerin ardından Türk tarafı, barış görüşmelerine oturma hakkı kazandı.

Tekâlif-i Milliye Emirleri (7-8 Ağustos 1921)

Kurtuluş Savaşı sırasında Türk ordusu, büyük ekonomik sıkıntılar içinde savaşıyordu. Özellikle Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde asker sayısı, silah ve cephane yetersizliği ciddi bir sorun haline gelmişti. Bu durumda Mustafa Kemal, halkın desteğini sağlamak için Tekâlif-i Milliye Emirleri’ni (Milli Yükümlülükler Emirleri) yayımladı. Bu emirler, halkın Kurtuluş Savaşı’na doğrudan katkı sağlamasını zorunlu hale getiren bir dizi ekonomik tedbirdi.

Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin Nedenleri

📌 Sakarya Savaşı öncesinde ordunun silah, cephane ve erzak açısından yetersiz olması
📌 Türk ordusunun ekonomik olarak desteklenmesi gerekliliği
📌 Halkın milli mücadeleye daha fazla katkı sağlamasının sağlanması
📌 İşgal altındaki Anadolu’da üretimin azalması nedeniyle yaşanan ekonomik darboğaz

Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin Maddeleri

1️⃣ Her aile, ordunun ihtiyacını karşılamak için giyim eşyası (çorap, çamaşır, elbise vb.) verecektir.
2️⃣ Her çiftçi, elindeki mahsulün %40’ını orduya verecektir.
3️⃣ Her kasap, elindeki hayvanların %20’sini orduya teslim edecektir.
4️⃣ Her türlü ulaşım aracı (at, araba vb.) ordunun emrine verilecektir.
5️⃣ Tüccarlar, stoklarındaki malların %40’ını ordu için ayıracaktır.
6️⃣ Ordunun ihtiyacı olan yiyecek ve içecekler öncelikli olarak askerlere verilecektir.
7️⃣ Halk, elindeki cephane, silah ve mühimmatı teslim edecektir.
8️⃣ Devlet dairelerinde çalışanlar, maaşlarının %20’sini orduya bağışlayacaktır.
9️⃣ Tekâlif Komisyonları kurulacak ve bu emirlerin uygulanması sağlanacaktır.

Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin Sonuçları

✅ Türk ordusunun eksiklikleri kısa sürede tamamlanmıştır.
✅ Halkın, Kurtuluş Savaşı’na olan bağlılığı artmıştır.
✅ Tekâlif Komisyonları sayesinde devletin denetiminde bir ekonomik sistem oluşturulmuştur.
✅ Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz için gerekli lojistik destek sağlanmıştır.
✅ Milli dayanışma ruhu güçlenmiştir.

Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin Önemi

🔹 Bu emirler, halkın fedakârlıklarıyla Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasını sağlamıştır.
🔹 Milli birlik ve beraberlik duygusunu güçlendirmiştir.
🔹 Türk ordusunun ihtiyaçları halktan sağlanarak işgalcilere karşı güçlü bir savunma hattı kurulmuştur.
🔹 Bu emirler sayesinde Büyük Taarruz için gerekli hazırlıklar tamamlanmıştır.

Lozan Antlaşması’na Giden Süreç

Kurtuluş Savaşı’nın en önemli aşamalarından biri, Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nden sonra Türk ordusunun kazandığı zaferlerin diplomasiye taşınması süreci olmuştur. Türk milleti, sahada kazandığı zaferleri masada da kesinleştirmek için Lozan Barış Konferansı’na katılmıştır.

Lozan Antlaşması’na Giden Sürecin Aşamaları

📌 1. Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)

• Türk ordusu, Yunanlıları Anadolu’dan tamamen çıkardıktan sonra, İngilizlerin kontrolündeki İstanbul, Boğazlar ve Trakya bölgesine yöneldi.
• İngiltere savaş istemediği için Türkiye ile ateşkes görüşmelerine başladı.
• Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Doğu Trakya, savaşmadan Türkiye’ye bırakıldı.
• Boğazlar ve İstanbul’un yönetimi, Lozan Antlaşması yapılana kadar geçici olarak İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaktı.

✅ Mudanya Ateşkesi, Lozan Barış Konferansı’na giden yolu açmıştır.
✅ Türk ordusu, savaş yapmadan Doğu Trakya’yı geri almıştır.

📌 2. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

• Lozan’a giden süreçte Osmanlı Devleti’nin varlığı bir sorun haline geldi.
• TBMM, 1 Kasım 1922’de Saltanatı kaldırarak Osmanlı Devleti’ni resmen sona erdirdi.
• Böylece Lozan’a sadece Türkiye Cumhuriyeti’ni temsilen TBMM hükümeti katılacaktı.

✅ Osmanlı Devleti hukuken sona erdi.
✅ Egemenlik tamamen millete geçti.

📌 3. Lozan Barış Konferansı (20 Kasım 1922 – 24 Temmuz 1923)

• İsviçre’nin Lozan kentinde yapılan konferansa TBMM’yi temsilen İsmet İnönü başkanlığında bir heyet katıldı.
• İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması’nı kabul ettirmek istese de İsmet İnönü, “Askeri zaferlerimizi siyasi zaferlerle taçlandıracağız.” diyerek Türk milletinin haklarını savundu.

Lozan Konferansı’nda Tartışılan Konular

1️⃣ Türkiye’nin Sınırları:

• Doğu sınırı: Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmaları ile kesinleşti.
• Batı sınırı: Yunanistan ile yapılan görüşmeler sonucu büyük oranda netleşti.
• Güney sınırı: Fransa ile yapılan Ankara Antlaşması geçerli sayıldı.
• Hatay, Türkiye’ye bırakılmadı ve Fransız mandasındaki Suriye’ye bırakıldı (Hatay, 1939’da Türkiye’ye katıldı).

2️⃣ Boğazlar Meselesi:

• Boğazlar, uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecekti ancak Türkiye’nin askeri gücü burada sınırlı olacaktı.
• Bu durum, Türkiye’nin tam bağımsızlığına aykırıydı ve ilerleyen yıllarda Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile çözüldü.

3️⃣ Azınlık Hakları:

• Türkiye, Lozan’da azınlık haklarını iç hukukuna bırakmayı başardı.
• Azınlıklara ayrıcalıklı haklar verilmedi, böylece Sevr’in getirdiği bölücü etkiler ortadan kaldırıldı.

4️⃣ Kapitülasyonlar:

• Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı.
• Bu madde, Türkiye’nin ekonomik bağımsızlığını kazanmasında büyük bir adımdı.

5️⃣ Dış Borçlar:

• Osmanlı’dan kalan borçların bir kısmı Türkiye’ye, geri kalanı Osmanlı’dan ayrılan ülkelere dağıtıldı.
• Türkiye borçlarını taksitler halinde ödeyerek ekonomik bağımsızlığını kazandı.

6️⃣ Musul Meselesi:

• Musul, Türkiye ile İngiltere arasında anlaşmazlık konusu oldu.
• İngiltere, Musul’u Türkiye’ye bırakmak istemedi ve konu Lozan’da çözülemedi.
• 1926’da yapılan Ankara Antlaşması ile Musul, İngiltere’nin mandasındaki Irak’a bırakıldı.

Lozan Antlaşması’nın Önemi ve Sonuçları

✅ Türkiye’nin bağımsızlığı tüm dünyaca tanındı.
✅ Sevr Antlaşması geçersiz hale geldi.
✅ Türkiye’nin sınırları büyük ölçüde çizildi.
✅ Kapitülasyonlar kaldırılarak ekonomik bağımsızlık sağlandı.
✅ Yeni Türk Devleti’nin uluslararası alandaki konumu güçlendi.

📌 Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu resmen ilan eden ve bağımsızlığını tescilleyen bir anlaşma olmuştur.

Milli Bir Destan – Ya İstiklal Ya Ölüm (Test Soruları)

Çalışma Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi Doğu Cephesi’nde Ermenilere karşı kazanılan zaferin sonuçlarından biridir?
A) Türkiye ile Fransa arasında Ankara Antlaşması’nın imzalanması
B) Ermenistan ile Gümrü Antlaşması’nın imzalanması
C) TBMM’nin İstanbul Hükümeti’ni resmen tanıması
D) Sevr Antlaşması’nın geçerliliğini koruması

2. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde Fransızlara karşı başarıyla mücadele eden şehirlerimiz arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Gaziantep
B) Maraş
C) Urfa
D) Samsun

3. Aşağıdakilerden hangisi Batı Cephesi’nde düzenli ordunun kurulmasına neden olan olaylardan biridir?
A) Kuvâ-yi Milliye’nin savaşta yetersiz kalması
B) Osmanlı ordusunun Mondros Ateşkes Antlaşması ile terhis edilmesi
C) Saltanatın kaldırılması
D) Osmanlı Devleti’nin İstanbul Hükümeti tarafından Lozan’a çağrılması

4. Türk ordusunun Batı Cephesi’nde kazandığı ilk büyük zafer aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) II. İnönü Savaşı
C) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
D) Büyük Taarruz

5. Mustafa Kemal’in “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır.” stratejisini uyguladığı savaş aşağıdakilerden hangisidir?
A) I. İnönü Savaşı
B) II. İnönü Savaşı
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) Büyük Taarruz

6. Aşağıdakilerden hangisi Büyük Taarruz’un sonuçlarından biridir?
A) TBMM’nin açılması
B) İstanbul’un işgal edilmesi
C) Anadolu’nun tamamen işgalden kurtarılması
D) Osmanlı Devleti’nin Sevr Antlaşması’nı uygulaması

7. Türk ordusunun “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emriyle Yunanlıları Anadolu’dan tamamen çıkardığı savaş aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) II. İnönü Savaşı
C) Büyük Taarruz
D) Kütahya-Eskişehir Savaşı

8. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılmasının temel amacı nedir?
A) TBMM’yi kapatmak
B) Halkın savaş yükünü azaltmak
C) Osmanlı Devleti’nin ordusunu güçlendirmek
D) Türk ordusunun lojistik ihtiyaçlarını karşılamak

9. Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Doğu Trakya’nın savaş yapılmadan Türkiye’ye bırakılması
B) Yunanlıların İstanbul’u işgal etmesi
C) TBMM’nin Osmanlı Devleti’ni tanıması
D) İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ni desteklemesi

10. Lozan Barış Konferansı’na Türkiye adına katılan baş temsilci kimdir?
A) Fevzi Çakmak
B) Kazım Karabekir
C) İsmet İnönü
D) Rauf Orbay

Cevap Anahtarı

1 – B
2 – D
3 – A
4 – B
5 – C
6 – C
7 – C
8 – D
9 – A
10 – C